Ο Νίκος Τραντάς στην ΑΝΑΤΟΛΗ για τα ... Μούρα και όχι μόνο

«Μαύρα μούρα και άσπρα μούρα»

«Τα ορόσημα της Ιστορίας του 20^ου αιώνα, μέσα από το νέο βιβλίο του ακαταπόνητου συγγραφέα Γιάννη Σταμέλου»

Του Νίκου Τραντά, στην εφημερίδα ΑΝΑΤΟΛΗ της 19-4-18

Τα ορόσημα της Ιστορίας του 20^ου αιώνα -μέσα από μια συλλογή φωτογραφιών που κληρονομεί ο ήρωας του νέου βιβλίου του- αναψηλαφεί ο Μαθηματικός-συγγραφέας και πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Νομού Λασιθίου Γιάννης Σταμέλος, θέτοντας μέσα από μέσα από τη μυθιστορηματική αφήγηση και πλοκή αγωνιώδη ερωτήματα.

Ο συγγραφέας στο 15^ο βιβλίο του, καταπιάνεται με τη φωτογραφία, την εικόνα και το ρόλο της στον 20^ο αιώνα, οπότε και κυριαρχεί σε κάθε πτυχή της ζωής και εξέλιξης και που σήμερα επικυριαρχεί και στην ψηφιακή μορφή της. Σταχυολογεί, με την υποκειμενικότητα του συγγραφέα, κορυφαία γεγονότα, πιθανόν του πιο ενδιαφέροντος αιώνα της ανθρώπινης ιστορίας, της ανθρώπινης συμπεριφοράς απέναντι στα γεγονότα αυτά, την ερμηνεία ακόμη και το δίδαγμα που εισέπραξαν οι οι γενιές που ακολούθησαν και πώς όλα αυτά επηρέασαν ή και επηρεάζουν τις στάσεις, τις επιλογές, τις αποφάσεις των ανθρώπων έως και σήμερα. Και το κυριότερο, κατά πόσον οι άνθρωποι επιχειρούν να παρατηρήσουν προσεκτικά την «εικόνα» που δείχνει μια φωτογραφία –την αλήθεια της- και αν αυτή τη δέχονται αβασάνιστα ή υποψιασμένα, γιατί είναι πλέον γνωστό ότι η εικόνα «στρατεύεται» προς εξυπηρέτηση διαφόρων σκοπών και συμφερόντων, πολιτικών, ιδεολογικών, οικονομικών … Ειδικά η «κινούμενη» εικόνα, μέσα από την τηλεόραση, το διαδίκτυο, τον κινηματογράφο. Η φωτογραφία παράγεται και αναπαράγεται, αλλοιώνεται, παραποιείται…

Διαβάζουμε μια χαρακτηριστική παράγραφο, του 8^ου κεφαλαίου:

«Ο Θανάσης τράβηξε πολλές φωτογραφίες. Όταν επέστρεψαν στο Μπέρκλεϊ, τύπωσε τις πιο αντιπροσωπευτικές, τις ταξινόμησε σε ένα άλμπουμ, έβαλε λεζάντες και τις έστειλε «με αγάπη στον θείο Γιώργο, από το Σακραμέντο». Συγκίνηση. Εκτός από τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας, συγκίνηση δημιουργεί και η Τέχνη στον άνθρωπο. Μπορεί να είναι θαυμασμός και ευφορία από την αισθητική των σχημάτων, όπως και από τα χρώματα ή τους ήχους. Το απρόβλεπτο και η πρωτοτυπία, ο ρυθμός και η αρμονία, η πλαστικότητα των μορφών, η κίνηση, μπορούν να δημιουργήσουν επίσης συγκίνηση. Συγκίνηση, επίσης, μπορούν να δημιουργήσουν το δέος και ο φόβος. Το ίδιο το θέμα που έχει επιλέξει ο καλλιτέχνης, αν είναι εντυπωσιακή αναπαράσταση ή αφορά απρόβλεπτους συνδυασμούς. Η αντίστιξη. Η επιπεδοποίηση του χρόνου, που κάνει να συγχρωτίζονται πρόσωπα ή γεγονότα που έζησαν ή συνέβησαν με μεγάλη χρονική διαφορά μεταξύ τους. Ο μύθος που βρίσκεται σε αρμονία με την πραγματικότητα. Η χαριτωμένη υπερβολή ή η σατιρική διάθεση, οι συμβολισμοί… Στον κινηματογράφο, πάλι, και στο θέατρο, η ταύτιση ή η αντίθεση του θεατή με τους ήρωες και οι εναλλαγές των συναισθημάτων. Στη φωτογραφία μπορεί ακόμα να είναι και η ανάμνηση. Η ασυνείδητη φανταστική μεταφορά σε παρελθόντες χρόνους. Η ανάμνηση σημαντικών γεγονότων. Η αναπόληση της νιότης και των χρόνων που πέρασαν και πάνε. Η φωτογραφία έχει και μια ακόμα ιδιαιτερότητα, όταν αφορά ειδήσεις ή ιστορικά γεγονότα: υποβάλλει στον παρατηρητή, ασυναίσθητα ίσως, και ένα ερώτημα: πού ήμουν εγώ τότε;»

Το βιβλίο είναι «πυκνό», το κείμενο καλοδουλεμένο, ο τρόπος δε της «ανασκόπησης» του αιώνα που πέρασε, ευρηματικός. Το διακύβευμα, όπως αραδέχεται ο συγγραφέας, μεγάλο. Πώς να χωρέσει κανείς έναν τόσο ενδιαφέροντα αιώνα σε 140 σελίδες; Απαίτησε δυόμισι χρόνια συλλογής και αξιολόγησης στοιχείων συγγραφής και επεξεργασίας. Ο αντικειμενικός σκοπός ήταν να περιγραφεί ο 20^ος αιώνας, με τα γεγονότα ορόσημα, με αναφορές σε εμβληματικές φωτογραφίες. Αναγνωρίζει δε ο κ. Σταμέλος και το ρίσκο αυτής της δουλειάς, αφού ο συγγραφέας λαμβάνει θέση σε σημεία όπου κατά την κρίση του πρέπει να κάνει αναφορά. Αυτό έχει τα υπέρ και τα κατά. Ορισμένα πράγματα μπορεί να τα υπερεκτιμήσει και άλλα να τα υποτιμήσει ή να τα παραβλέψει τελείως. Όντως, αυτό είναι ένα ρίσκο.

Το βιβλίο και οι αναγνώστες

Αναφερόμενος στις δυσκολίες, είπε ότι το βιβλίο απαίτησε πολλή έρευνα. Το βιβλίο εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Οσελότο». Απαντώντας στην ερώτηση για την πρόκληση που ενέχει, σήμερα, η έκδοση ενός βιβλίου από ένα συγγραφέα εκτός «κυκλώματος» και τόσο μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα είπε: «Η πρόκληση έχει περισσότερο να κάνει με τη διατύπωση και δημοσιοποίηση προσωπικών απόψεων. Θεωρώ τον εαυτό μου πολίτη και αυτά που προσπαθώ να μεταφέρω μέσα από τα βιβλία μου είναι ερωτήματα ενός σκεπτόμενου πολίτη. Αυτό μπορεί να ακούγεται υπερφίαλο αλλά στο βάθος πιστεύω ότι διαμορφώνω άποψη. Έχω ασφαλώς άποψη για τα τοπικά γεγονότα, αλλά αυτά δεν τα αποκόβω από το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Θέλω να εκφράζω έναν κοσμοπολιτισμό, γιατί πιστεύω ότι ένας σημερινός πολίτης, μέσα στο «τοπίο» που διαμορφώνουν, η παγκοσμιοποίηση, το διαδίκτυο, η κοινωνική δικτύωση, τα περιβαλλοντικά προβλήματα, τα ζητήματα της ανθρώπινης συνύπαρξης κλπ, θέτουν προβληματισμούς πέραν της γειτονιάς, του χωριού ή της πόλης που ζούμε …»

Τον ρωτήσαμε γιατί επέλεξε να το εκδώσει τυπώνοντάς το στο χαρτί και όχι ως ηλεκτρονικό βιβλίο, ή γιατί όλα αυτά δεν τα εκφράζει μέσα από ένα «blog» που συνάδουν με την  εποχή και είναι πιο προσβάσιμα ενδεχομένως στη νεότερη γενιά. «Πιστεύω ότι το κείμενό μου μπορεί να περάσει στην ψηφιακή μορφή εύκολα. Πιστεύω όμως ότι το βιβλίο με τη συμβατική μορφή έχει μεγαλύτερη βαρύτητα. Απευθύνεται σε ένα κοινό που έχει μάθει να διαβάζει … Ένα τυπωμένο βιβλίο δίνει ιδιαίτερη αίσθηση, όταν το πιάνεις, το ξεφυλλίζεις, μυρίζεις το χαρτί και το μελάνι, εμπλέκει και άλλες αισθήσεις ως ιεροτελεστία, πέραν της ανάγνωσης…», τόνισε.

«Ο κόσμος σήμερα δε διαβάζει. Η έκδοση ενός βιβλίου σήμερα ενέχει σε μεγάλο βαθμό ένα «ρομαντισμό», ίσως και στοιχεία «ουτοπίας»… Από την άλλη, χαρίζει στο συγγραφέα αίσθηση ικανοποίησης, πιάνοντας στα χέρια του, το έργο του τυπωμένο», λέει ο Γιάννης Σταμέλος, παραδεχόμενος ότι κάθε νέο βιβλίο του δίνει και ένα καλό πρόσχημα για επαφή και επικοινωνία με τον κοινωνικό περίγυρο. «Το ότι ξεκινά μια νέα κουβέντα με αφορμή αυτό το βιβλίο, το να το προσφέρεις, να το δεις να διαβάζεται, να το δεις στο βιβλιοπωλείο, να το δεις υπογραμμισμένο και σχολιασμένο, είναι ξεχωριστή εμπειρία για το συγγραφέα».

Οι μαθητές

Ζητήσαμε επίσης τη γνώμη του, ως εκπαιδευτικού, για το αν διαβάζουν βιβλία οι μαθητές σήμερα.

«Δυστυχώς, είναι λίγοι αυτοί!... Οι περισσότεροι μαθητές, εκδηλώνουν στο σχολικό περιβάλλον –και δεν περίμενα να πάρει τέτοια εξέλιξη- ό,τι κομίζουν από το σπίτι τους. Οι μαθητές με οικογενειακό περιβάλλον, γονείς κλπ. συγγενείς με καλή σχέση με το βιβλίο, τη γνώση, το λόγο και την μάθηση για τον κόσμο, αυτοί ξεχωρίζουν και στο σχολείο. Οι περισσότεροι μαθητές έρχονται σήμερα στο σχολείο είτε για να βρουν την παρέα τους ή γιατί πρέπει να πάρουν ένα «χαρτί» ή ακόμη, γιατί ικανοποιούν απλά επιθυμία του γονέα τους … Δυστυχώς!»

Η αλλαγή της Εκπαίδευσης είναι, μόνο, αυτό που μπορεί να αλλάξει αυτή την κατάσταση, επικαλούμενος μια συζήτηση που είχε κάνει πριν μια πενταετία περίπου με συνάδελφό του, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει την Εκπαίδευση, ως δίσκο με διάφορα «μεζεδάκια», χωρίς «κύριο πιάτο». «Υιοθετώ την άποψη του και εξακολουθώ ως σήμερα να πιστεύω ότι η Εκπαίδευση πρέπει να έχει «κύριο πιάτο» και να μην την επιμερίζουμε σε κατακερματισμένες πληροφορίες και κομματάκια, αλλά να της προσδίνουμε ενότητα. Λείπει το στοιχείο της εμβάθυνσης, που μπορεί να γίνει μόνο μέσα από βιβλία ως εργαλεία στη συνθετική δουλειά μιας συλλογικής εργασίας (πρότζεκτ) κλπ», τόνισε.

Ο κ. Σταμέλος σκοπεύει να παρουσιάσει και επίσημα το νέο του βιβλίο σε εκδήλωση, τον επόμενο μήνα. Ήδη έχει συλλάβει και το σχέδιο για το επόμενο βιβλίο του, που θα έχει ως επίκεντρο τον «Πλούτο» του Αριστοφάνη εμπλέκοντας στην πλοκή τον ίδιο τον πατέρα της αρχαίας Κωμωδίας, που με μοναδικό τρόπο αναδεικνύει κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της αρχαίας Ελλάδας, διδάσκοντας τους πολίτες. Ο Γιάννης Σταμέλος καλεί το μεγάλο σατιρικό ποιητή να δώσει με τη σοφία και το καυστικό του χιούμορ, απαντήσεις στα μείζονα προβλήματα και στα ερωτηματικά της εποχής μας.

ΝΙΚΟΣ ΤΡΑΝΤΑΣ