Σάββατο 30 Ιουνίου 2012

Ζαν Ζακ Ρουσό

Της Έλλης Τριανταφύλλου

(Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή 29/6/12)

Φέτος γιορτάζονται με ιδιαίτερη λαμπρότητα στη γενέτειρά του πόλη, τη Γενεύη, τα 300 χρόνια από τη γέννηση ενός εκ των σημαντικότερων διανοητών του Διαφωτισμού, του Ζαν Ζακ Ρουσό. Οι φιλοσοφικές, πολιτικές και ηθικές του απόψεις σε συνδυασμό με τις αντιλήψεις ενός άλλου μεγάλου της εποχής, του Βολταίρου, ήταν το προανάκρουσμα για ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά γεγονότα όλων των εποχών, τη Γαλλική Επανάσταση.
Στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο», από τα σημαντικότερα πονήματα των πολιτικών επιστημών, ο μεγάλος Ελβετός παιδαγωγός και φιλόσοφος απαντά με εκπληκτικό και αφοπλιστικά απλό τρόπο στη ρητορική περί του καλύτερου πολιτεύματος και για τους στόχους της πολιτικής κοινότητας: είναι εκείνος της διατήρησης και της ευημερίας των μελών της με ασφαλέστερο σημάδι την πληθυσμιακή τους αύξηση. Και τονίζει πιο κάτω τις διαχρονικές αλήθειες, πως η συμμετοχή του πολίτη στα κοινά συνδέει την πράξη με τη θεωρία, επιτρέποντάς του να κρίνει σύμφωνα με το γενικό συμφέρον. Ετσι οι πολίτες μπορούν να ξεχωρίζουν το δημόσιο αγαθό από το επιμέρους συμφέρον, με τη συναίνεση ν’ αποτελεί τη βασική συμπεριφορά μέσα από σχέσεις ελευθερίας, ισότητας, ανεκτικότητας και αλληλοσεβασμού.
Το πόσο επίκαιρες φαντάζουν σήμερα οι παραπάνω απόψεις, τόσο σε εθνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι πρόδηλο. Δυστυχώς, γιατί βρίσκονται στον αντίποδα αυτού που συμβαίνει στο πολιτικοκοινωνικό και οικονομικό πεδίο στη χώρα μας και την Ευρώπη, η οποία ασθμαίνοντας και παλινδρομώντας αναζητεί την ολοκλήρωσή της. Το λίαν δυσάρεστο είναι ότι την αναζητεί στα πέτρινα χρόνια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης μέσα από σφικτά έως ασφυκτικά οικονομικά προγράμματα λιτότητας, κεντρικά σχεδιασμένα στο διευθυντήριο της βελγικής πρωτεύουσας από τεχνοκράτες, μη εκτεθειμένους -στην πλειονότητά τους- στη λαϊκή κρίση. Τις βάναυσες επιπτώσεις των πολιτικών αυτών τις υφίσταται την τελευταία διετία η χώρα μας. Θα τις υποστεί όμως με βεβαιότητα και όλος ο πραγματικά φλεγόμενος ευρωπαϊκός Νότος.
Πρόκειται για πολιτικές εκπορευόμενες, στις περισσότερες περιπτώσεις, από τις εμφανέστατες ηγεμονικές γερμανικές επιδιώξεις. Για τον λόγο αυτό η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ παραμένει ανυποχώρητη στο θέμα των ευρωομολόγων και σ’ αυτό του ταμείου αποπληρωμής του παράνομου χρέους, δηλ. εκείνου που ξεπερνά το κατά Μάαστριχτ «νόμιμο» 60%.
Ακόμη περισσότερο, δεν υποχωρεί στο θέμα της τροποποίησης των μηχανισμών στήριξης, έτσι ώστε να μη χρηματοδοτούν αποκλειστικά οι χώρες-μέλη, αρνούμενη την «κοινοτικοποίηση» των κρατικών χρεών, εάν προηγουμένως δεν υπαχθεί στον κεντρικό κοινοτικό έλεγχο και η δημοσιονομία.
Οι απόψεις αυτές για την εκχώρηση δημοσιονομικής -στην πραγματικότητα εθνικής- κυριαρχίας, ώστε ν’ αρχίσει ουσιαστικά η χρηματοδότηση από την ισχυρότερη οικονομική δύναμη της Ευρωζώνης, υπογραμμίσθηκαν με ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στην πρόσφατη συνέντευξη του υπουργού Οικονομικών της Γερμανίας Β. Σόιμπλε, στο περιοδικό Der Spiegel. Ομως πώς μπορεί κανείς να οραματίζεται την πολυπόθητη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με τέτοιες πολιτικές; Πολιτικές, οι οποίες ήδη εξαθλιώνουν μεγάλα κοινωνικά στρώματα και ομάδες, με άλλα λόγια αντιμάχονται και αντιπαρατίθενται στο «κοινό αγαθό και συμφέρον», που είναι το αντικείμενο της «γενικής βούλησης» κατά Ρουσό, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο εκφράζονται τα καθολικά συμφέροντα μιας κοινωνίας μέσα από τον ρόλο του κυρίαρχου λαού.
Ζούμε σε μια δύσκολη εποχή, στην οποία κατ’ εξοχήν έχει απαξιωθεί η έννοια της πολιτικής. Ετσι και η άποψη του Ζαν Ζακ Ρουσό, πως ένα κράτος καταρρέει όταν οι πολίτες του θεωρήσουν ότι δεν τους αφορούν ή δεν τους ενδιαφέρουν οι δημόσιες υποθέσεις μη συμμετέχοντας στα κοινά, φαντάζουν περισσότερο από ποτέ άλλοτε επίκαιρες για τους Ευρωπαίους πολίτες. Εν τέλει, θα «πρέπει να εξαναγκασθούν να είναι ελεύθεροι».

Δεν υπάρχουν σχόλια: