Θανάσης Κουτρουβέλης

Γιάννης Σταμέλος, Θανάσης Κουτρουβέλης και ο δήμαρχος Σητείας Θοδωρής Πατεράκης, η φωτογραφία από την τελετή βράβευσης στη Σητεία

Ο αρχιτέκτονας Θανάσης Κουτρουβέλης σπούδασε Καλές Τέχνες στο King’s College και Αρχιτεκτονική στο Architectural Association, στο Λονδίνο. Το 1985 εκλέχτηκε μέλος του Βασιλικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής Βρετανίας RIBA. Για μικρές περιόδους ασχολήθηκε με την διδασκαλία Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού, την Ιστορία της Τέχνης και την Ιστορία του Κινηματογράφου. Από το 1976 ασχολείται με τη συλλογή και μελέτη επιστημονικών οργάνων και κυρίως οργάνων γεωμετρίας και σχεδίασης.

Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών πρόσφατα (Δεκέμβριος 2010 - Ιανουάριος 2011) οργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων αφιερωμένες στον Κίρκινο και τη Γεωμετρία με αφορμή την έκθεση των γεωμετρικών οργάνων της συλλογή του.

Με αφορμή τη βράβευση στο νομό μας των μαθητών που διακρίθηκαν στους φετινούς διαγωνισμούς της Μαθηματικής Εταιρείας ο κ. Κουτρουβέλης υπήρξε κεντρικός ομιλητής με θέμα τις επιδράσεις της Γεωμετρίας στην Τέχνη και την Τεχνολογία. Στο ίδιο πλαίσιο είχαμε και την παρακάτω συνομιλία.

-Έχετε κάποιους δεσμούς με την Κρήτη; Υπάρχει η Κρήτη στη συλλογή σας;

-Βεβαίως. Ο γιός μου είναι κατά το ήμισυ Κρητικός. Ερχόμαστε κάθε χρόνο για διακοπές. Η Κρήτη υπάρχει παντού σε κάθε πολιτισμικό στοιχείο στη Μεσόγειο. Ο Δαίδαλος, το δημιούργημά του ο Τάλως και το ανίψι του ο Κίρκινος πιστώνονται με την πατρότητα των σημαντικότερων εργαλείων στην υπηρεσία του ανθρώπου. Μέσα σ’ αυτά είναι και ο διαβήτης. Μπορεί να μην είναι γέννημα και θρέμμα Κρητικοί αλλά σίγουρα αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα της Μινωικής μυθοπλασίας.

- Ήσασταν καλός μαθητής στα μαθηματικά στο σχολείο;

-Γεωμετρία 19, Στερεομετρία 20’ , Άλγεβρα 14, Τριγωνομετρία 7. Ξεχνούσα πάντοτε τους τύπους κι έκανα λάθη στις πράξεις. Σήμερα το λένε δυσλεξία.

-Από μικρός είχατε το «πάθος» του συλλέκτη;

-Ναι, πρέπει να είναι γονίδιο.

-Υπάρχουν κι άλλοι συλλέκτες γεωμετρικών οργάνων στην Ελλάδα;

-Υπάρχουν. Πρόσφατα μάλιστα δόθηκε μια συλλογή λογαριθμικών κανόνων στο Μουσείο Μπενάκη.

-Τι είναι αυτό που προκαλεί κάποιον να γίνει συλλέκτης γεωμετρικών οργάνων;

-Σίγουρα το ενδιαφέρον του για το σχέδιο και τη γεωμετρία. Έχουμε και διάφορες ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, όπως ένας Άγγλος μεγαλοτραπεζίτης που ήθελε να γίνει αρχιτέκτων και για κάποιους λόγους δεν πραγματοποίησε την επιθυμία του και ο οποίος έχει μια από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές.

-Είστε ένας από τους γνωστότερους συλλέκτες στον κόσμο στα γεωμετρικά όργανα. Το κλίμα παγκοσμίως πώς είναι σχετικά;

-Όχι δεν είμαι καθόλου γνωστός. Οι συλλέκτες κρύβονται για πολλούς λόγους που είναι προφανείς. Ακόμα και σε δημοπρασίες βρίσκονται πίσω από κάποιον άλλο ή πίσω από το τηλέφωνο. Οι έμποροι σε αντιμετωπίζουν σαν έναν εξαρτημένο από το πάθος του και σε εκμεταλλεύονται. Κάποια στιγμή απλά θεώρησα ότι ήρθε η ώρα που θα έπρεπε η συλλογή μου να εκπληρώσει το σκοπό της. Εμείς απλά προσπαθήσαμε να φυλάξουμε κάποια πράγματα για να τα παραδώσουμε  στην επόμενη γενιά. Η δόξα ενός βιολιού Stradivarius ανήκει στον μέγα κατασκευαστή του και σε αυτόν που μπορεί με το δοξάρι του να το κάνει να λαλήσει και να αγγίξει την ψυχή μας. Τα τελευταία χρόνια διεθνώς υπάρχει μια στροφή προς την Ιστορία και τη φιλοσοφία των επιστημών γενικότερα. Έχω την αίσθηση ότι η σχετική αποσιώπηση, λόγω των υπολογιστών, μυθοποίησε ή ενδεχομένως και να δαιμονοποίησε τα κλασικά όργανα. Σήμερα ακόμα και η αστρονομική παρατήρηση γίνεται μέσω της οθόνης ενός υπολογιστή ενώ κάπου μακριά ένα «ταψί» παίρνει τις πληροφορίες. Όμως η αίσθηση του ουρανού μέσα από το σύστημα ενός κλασικού τηλεσκοπίου είναι διαφορετική. Αν για παράδειγμα βρεθείς στο θόλο ενός παλιού αστεροσκοπείου, όπως αυτό του Hansen στο λόφο των μουσών, νύχτα, και κοιτάξεις μέσα από ένα παλιό οπτικό τηλεσκόπιο του 19^ου αιώνα τη Σελήνη, οι πληροφορίες ναι μεν μπορεί να είναι λιγοστές, όμως η σχέση σου τη στιγμή εκείνη με το σύμπαν μοναδική.

-Σε αρκετές χώρες υπάρχουν σχετικά μουσεία, στην Ελλάδα;

-Σχεδόν όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν ειδικά μουσεία ακόμα και αυτές που δεν είχαν φτιάχνουν, όπως για παράδειγμα τελευταία η Ισπανία και η Πορτογαλία. Μιλάμε βέβαια για μουσεία και όχι για τεχνολογικά πάρκα, τα οποία είναι πολύ ενδιαφέροντα αλλά είναι άλλη ιστορία. Ένα τέτοιο φτιάχτηκε στη Θεσσαλονίκη και μάλιστα είναι πάρα πολύ ωραίο. Μουσείο όμως δεν έχουμε διότι απλά δεν υπάρχουν τα εκθέματα που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν κάτι τέτοιο. Και η συλλογή τους αυτή τη στιγμή είναι πάρα πολύ δύσκολη. Μόνο ένας ιδιώτης θα μπορούσε να το κάνει. Μην ξεχνάτε το Μουσείο Γαλιλαίου, το Μουσείο Επιστημών στη Φλωρεντία όπως ονομάζεται σήμερα, είχε για προίκα τη συλλογή των Μεδίκων από τον 16^ο αιώνα. Εμείς έχουμε το σημαντικότερο εύρημα, τον μηχανισμό των Αντικυθήρων, αλλά χωρίς ειδικό μουσείο.

-Υπάρχει σχετική βιβλιογραφία;

-Βέβαια υπάρχει και πολύ παλιά. Πρέπει να περιλάβει κανείς σ’ αυτήν τους Έλληνες. Από τον Θαλή και τον Ευκλείδη μέχρι τον Αρχιμήδη και τον Ήρωνα. Μετά βέβαια έχουμε το μεγάλο επίτευγμα της τυπογραφίας. Για ένα μόνο γεωμετρικό όργανο τον 17^ο αιώνα έχουμε 44 εκδόσεις σε όλη την Ευρώπη.

-Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών πρόσφατα οργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων αφιερωμένες στον Κίρκινο και τη Γεωμετρία με αφορμή την έκθεση των γεωμετρικών οργάνων της συλλογή σας, πώς προέκυψαν αυτές;

-Η οργάνωση των ομιλιών ήταν ευθύνη του Ε.Ι.Ε. και ειδικά της ομάδας του κ. Θύμιου Νικολαΐδη.

-Υπάρχουν ειδικές ομάδες που ζητούν να μάθουν για τα όργανα και την ιστορία τους;  

-Ο τεχνικός κόσμος είναι πάντοτε μια μεγάλη ομάδα που ενδιαφέρεται. Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν η ανταπόκριση των εκπαιδευτικών και κυρίως των μαθηματικών. Όλοι δε αναφέρουν με θλίψη ότι η Ευκλείδειος  Γεωμετρία δεν διδάσκεται πλέον στα Γυμνάσια όπως παλιότερα και αναφέρονταν στο πόσο σημαντικό είναι αυτό το κενό σήμερα.

-Τι ρόλο πιστεύετε ότι έπαιξαν τα γεωμετρικά όργανα στην Τέχνη και την επιστήμη;

- Η σχέση οργάνων Τέχνης και Επιστήμης είναι αμφίδρομη. Αυτή η σχέση ήταν και είναι ο βασικότερος λόγος ύπαρξης της συλλογής. Μέχρι σήμερα σχεδόν όλοι οι μελετητές αντιμετώπισαν τα όργανα σαν εργαλεία που βοηθούσαν στην ολοκλήρωση κάποιου έργο. Μπέρδευαν το ακριβές σχέδιο κατασκευής ή παρουσίασης αν θέλετε που και το CAD μπορεί να εκτελέσει με τον καλλίτερο δυνατό τρόπο, με το σχέδιο και τη σύνθεση. Τον δημιουργικό τρόπο σκέψης δηλαδή ενός καλλιτέχνη ή ενός επιστήμονα. Δεν έχει δοθεί αρκετή σημασία πιστεύω στη συνεισφορά των οργάνων στον τρόπο σύνθεσης. Η γεωμετρική μέτρηση ενός διαστήματος ή η διχοτόμησή του είναι μια εντελώς διαφορετική διεργασία από την αλγεβρική και σε αυτό το όργανο παίζει καθοριστικό ρόλο.

Το όργανο υπαγορεύει ένα τρόπο σχεδίασης. Αυτός με τη σειρά του διαμορφώνει ένα τρόπο σκέψης και είναι αυτό που καθορίζει τη δημιουργία. Μέσα από τη συνεχή παιδεία και τη χρήση των οργάνων, όπως ακριβώς με ένα μουσικό όργανο,  εμπεδώνεται βιωματικά ο λόγος, η αρμονία, το μέτρο, ο ρυθμός. Διαμορφώνουν το όλο του καλλιτέχνη, τον συγχρονίζουν με την κοσμική αρμονία που καλείται να εκφράσει. Αυτό δεν μπορεί να γίνει με το CAD. Άλλο πράγμα η παραγωγή ήχου και άλλο ένα πραγματικό τσέλο να πάλλεται στην αγκαλιά του Ροστροπόβιτς.

-Σήμερα με την ανάπτυξη των υπολογιστών τι μέλλον βλέπετε να έχουν;

-Αν θέλεις να γνωρίσεις το Λονδίνο δεν χρησιμοποιείς το μετρό, πας με τα πόδια. Το μετρό είναι ότι καλλίτερο για να προλάβεις το αεροπλάνο. Οι υπολογιστές είναι καταπληκτικά εργαλεία για τον επαγγελματία για να έχει ακριβή σχέδια μετρημένα, κοστολόγια κλπ. Όχι μέσο παιδείας. Όσοι προτείνουν κάτι τέτοιο είναι απλά αγεωμέτρητοι. Δεν βάζεις πρώτο μάθημα στη Σχολή Καλών Τεχνών τη φωτογραφία, εκτός εάν δεν ξέρεις τίποτα από τέχνη και πολύ φοβάμαι ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει.

-Τι σκέπτεσθαι για το μέλλον της συλλογής σας;

-Η συλλογή δεν είναι ποτέ μια εύκολη υπόθεση. Απαιτεί πολύ χρόνο και κόπο. Μερικές φορές πρέπει να απαρνηθείς βασικές βιοποριστικές σου ανάγκες. Βέβαια αυτό το κάνεις χωρίς να σκέφτεσαι γιατί αν το σκεφτείς τότε δεν είσαι συλλέκτης. Το κόστος δεν το πληρώνεις μόνος σου, το πληρώνουν όλοι οι άνθρωποι που είναι γύρω σου. Κανείς συλλέκτης δεν θέλει τη συλλογή του να σκορπίζεται και σίγουρα πάντα αναζητά κάποια στέγη. Εάν κάποια στιγμή κάποιος πιτσιρικάς περάσει από κάπου και τη δει και πει μέσα του «αυτή δεν είναι τίποτα ρε μεγάλε. Εγώ όταν μεγαλώσω θα δεις τι θα μαζέψω» τότε θα έχω κερδίσει τον παράδεισο.

-Σας ευχαριστώ πολύ.

-Εγώ σας ευχαριστώ για την κουβέντα και την πρόσκληση στο Λασίθι.