Ο Γιάννης Παλαμάς συνομιλεί με τον Γιάννη Σταμέλο

"Η Ολογραφία είναι ίσως η πιο τέλεια έκφραση σύζευξης της επιστήμης με την Τέχνη".

Ο Γιάννης Παλαμάς γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και Ολογραφία στο Πανεπιστήμιο Paris VIII. Τα έργα του (εικαστικά, βίντεο, ταινίες μικρού μήκους, ολογραφήματα) έχει εκθέσει κατά καιρούς σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Έχει επίσης συμμετάσχει σε πολλά φεστιβάλ, σεμινάρια και συνέδρια. Σήμερα διδάσκει στη δημόσια Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και ζει στη Σητεία.

Ο κ. Παλαμάς στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Επιστήμης, Τέχνης και Τεχνολογίας» που διοργανώνει το Παράρτημα Λασιθίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας 7, 8 και 9 Οκτωβρίου στον Άγιο Νικόλαο θα μιλήσει για την Ολογραφία. Με την ευκαιρία αυτή είχαμε την παρακάτω συνομιλία.

- Πότε ανακαλύψατε την Ολογραφία;

-Το 1975, φοιτητής στα Γιάννενα, διάβασα ένα άρθρο στο ‘Βήμα’ για την ολόφρεσκη τότε Ολογραφία, που με συγκλόνισε. Βαθύτατα επηρεασμένος ήδη από τις μαγικές εικόνες του Μ.Κ. Έσερ, όπου η ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης ξεπηδά απρόσμενα από την ‘φυλακή’ του επίπεδου κάδρου, νομίζω πως ήμουν κατάλληλα προετοιμασμένος να υποδεχτώ το φαινόμενο. Τρία χρόνια μετά, περιπλανόμενος στο κέντρο του Λονδίνου, το μάτι μου ‘κόλλησε’ σε μία βιτρίνα, όπου από κάποια διαφάνεια 20Χ30 εκατοστών, πρόβαλλε με τρισδιάστατη μεγαλοπρέπεια, πολύχρωμο, ένα προϊστορικό κρανίο. Ήταν το πρώτο ολόγραμμα που αντίκρυζα, φτιαγμένο μάλιστα από έναν μαίτρ του είδους – όπως θα μάθαινα αργότερα – τον Στήβεν Μπέντον του Μ.Ι.Τ.

-Οι βασικές σπουδές σας είναι στα Μαθηματικά και οι μεταπτυχιακές στην Ολογραφία. Πώς συνδέονται οι έννοιες αυτές;

-Η Ολογραφία γεννήθηκε σε εργαστήρια έρευνας για την βελτίωση του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Με την μετέπειτα κατασκευή των πρώτων λέιζερς, βρήκε σύντομα ποικίλες εφαρμογές σε διάφορους τομείς έρευνας και τεχνολογίας. Αποτελεί δηλαδή ένα καθαρά επιστημονικό προϊόν. Επειδή όμως αφορά σε ένα οπτικό φαινόμενο - την συμβολή του φωτός – έχει να κάνει δηλαδή με εικόνες, δεν άργησε να δελεάσει ανήσυχους καλλιτέχνες, που σε συνεργασία με εξειδικευμένους επιστήμονες κατόρθωσαν να δημιουργήσουν καταπληκτικές εικόνες σε τρεις διαστάσεις. Έτσι συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε  πως η Ολογραφία είναι ίσως η πιο τέλεια έκφραση σύζευξης της επιστήμης με την τέχνη. Η ιστορία της τέχνης βρίθει παραδειγμάτων καλλιτεχνών που υπήρξαν ταυτόχρονα και αξιοσημείωτοι επιστήμονες. Άλλωστε, κι ο Αριστοτέλης ορίζει την τέχνη ως την ‘του τεύχειν τι επιστήμη’. Άρα, αν τέχνη κι επιστήμη βαδίζουν χέρι – χέρι και τα μαθηματικά είναι το κατ’εξοχήν εργαλείο της επιστήμης...

-Αν κάποιος μη ειδικός σας ρωτήσει τι ακριβώς είναι η ολογραφία και τα ολογραφήματα τι θα του απαντούσατε;

-Η Ολογραφία είναι μία μέθοδος – τεχνική αποτύπωσης του συνόλου των πληροφοριών που μεταφέρει ένα ηλεκτρομαγνητικό – και όχι μόνο – κύμα. Γνωρίζουμε από την φυσική, πως κάθε κύμα χαρακτηρίζεται από το μήκος, το πλάτος και την φάση του. Στην φωτογραφία, κάνουμε χρήση μόνο των δύο πρώτων  χαρακτηριστικών. Στην Ολογραφία εκμεταλλευόμαστε και το τρίτο – την φάση – που είναι υπεύθυνο για την δημιουργία της τρίτης διάστασης.

Ένα ολόγραμμα, είναι το μέσο που χρησιμοποιούμε για την καταγραφή της οπτικής πληροφορίας. Συνήθως πρόκειται για ένα διαφανές υλικό, όπως το γυαλί, ή πλαστικά υλικά όπως τα φωτογραφικά φιλμς.

- Έχετε και εκπληκτικές εικαστικές δημιουργίες  με χρήση των μαθηματικών συμβόλων. Σας εμπνέουν τα μαθηματικά σύμβολα;

-Στο λύκειο, κάποιος ‘φωτισμένος’ καθηγητής, κατά την διάρκεια συζήτησης με αφορμή το ωραίο κατά τον Πλάτωνα, μας είπε πως δεν είναι μόνο η τέχνη που αναζητά το ωραίο, αλλά και οι επιστήμες, ιδιαίτερα δε τα μαθηματικά. Σαν παράδειγμα, σχολιάσαμε την ομορφιά που αναδύεται μέσα από την απλότητα του διάσημου τύπου Ε=mc². Και να σκεφτεί κανείς ότι ο συγκεκριμένος καθηγητής ήταν φιλόλογος. Τα μαθηματικά σύμβολα και ιδιαίτερα οι αριθμοί, αποτελούν κορυφαίες επινοήσεις της ανθρώπινης διάννοιας, εργαλεία των οποίων η χρήση άλλαξε ριζικά τη ζωή μας σε όλα τα επίπεδα. Ως στοιχεία της μαθηματικής επιστήμης, είναι απόλυτα συνυφασμένα με την αυστηρότητα, την ακρίβεια, την πειθαρχία. Η δική μου προσέγγιση είναι μάλλον εικαστική και συνίσταται στο να ‘απαλλάξω’ αυτά τα σύμβολα από το βαρύ σημασιολογικό τους φορτίο, μετατρέποντάς τα σε δομικά στοιχεία ζωγραφικού σχεδίου.

- Ενώ κατάγεστε από τη Θεσσαλονίκη τα τελευταία χρόνια εργάζεστε στη Σητεία. Σας συνδέει κάτι ξεχωριστό με την Κρήτη;

-Επισκέπτομαι την Κρήτη τακτικά από τα φοιτητικά μου χρόνια. Είναι ένας τόπος που λατρεύω. Η εγκατάστασή μου στη Σητεία αποτελεί ένα καθαρά συμπτωματικό γεγονός, προϊόν του μοναδικού ανά την υφήλιο συστήματος τοποθέτησης εκπαιδευτικών που ισχύει στη χώρα μας.

- Συχνά αναφέρονται στη δημόσια εκπαίδευση με όχι πολύ κολακευτικά σχόλια. Περιπτώσεις όπως η δική σας δείχνουν ότι υπάρχουν εκπαιδευτικοί με ιδιαίτερα ταλέντα, επιστημονική γνώση και εξαιρετικές ικανότητες. Νομίζετε ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα τους δίνει τις ευκαιρίες που χρειάζονται για να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά το ταλέντο τους;

-Κατά τη γνώμη μου, η κοινωνία δομείται με τη μορφή των φράκταλς. Κάθε άτομο είναι μικρογραφία του περιβάλλοντός του – οικογένεια, φίλοι – το οποίο με την σειρά του αποτελεί αντανάκλαση του ευρύτερου κοινωνικού χώρου – χωριό, πόλη, χώρα - και ούτω καθ‘ εξής. Έτσι και η δημόσια εκπαίδευση, αποτελεί μία μικρογραφία της ελληνικής κοινωνίας, με όλα τα – λίγα πια – καλά της και τα - πλείστα –  άσχημά της.

Φρονώ πως ο κλάδος μας είναι παρεξηγημένος. Προσωπικά γνωρίζω πολλούς συναδέλφους που δίνουν την ψυχή τους καθημερινά στην τάξη, ενώ παράλληλα εκφράζουν τις πολλαπλές ευαισθησίες και το ταλέντο τους σε διάφορους τομείς.

Δυστυχώς, το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα όχι μόνο δεν υποστηρίζει τέτοιου είδους πρωτοβουλίες, το αντίθετο  θα έλεγα, κατορθώνει πάντα να προβάλλει εμπόδια με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αυτό δεν μας εκπλήσσει, αφού ούτε και στους ίδιους τους μαθητές δεν δίνει ευκαιρίες να αξιοποιήσουν το οποιοδήποτε ταλέντο τους, παρά τις βαρύγδουπες δηλώσεις του υπουργείου περί μαθητοκεντρικού σχολείου.

-Τι νομίζετε ότι χρειάζεται να γίνει ώστε να γίνουν πιο αποτελεσματικοί και η δημόσια εκπαίδευση στη χώρα μας να αποκτήσει τη δυναμική που θα έπρεπε να έχει;

-Ο εκπαιδευτικός πρέπει να ανακτίσει την αξιοπιστία και την εκτίμηση του κοινωνικού συνόλου, επιδεικνύοντας σοβαρότητα, ευσυνειδησία συνεχή αναζήτηση και αυτοκριτική. Δεν φταίει για όλα το σύστημα του  οποίου βέβαια τις ευθύνες δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρουμε όλοι μας, είτε ως γονείς, είτε ως εκπαιδευτικοί. Ειδικά στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, πρώτοι εμείς οι εκπαιδευτικοί υποχρεούμαστε να πορευτούμε με πνεύμα ανοιχτό στις προκλήσεις της εποχής και διάθεση που να πηγάζει από αγάπη για το ‘κοινό’ μας, τους καθημερινούς μας συνεργάτες, που είναι τα παιδιά. Με αυτόν τον τρόπο άλλωστε συγκροτείται και η περιβόητη δια βίου μάθηση που επικαλείται το υπουργείο, αφού κάθε μέρα, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, ο σωστός εκπαιδευτικός, πάντα θα έχει κάτι να προσθέσει στον προσωπικό του κουμπαρά της γνώσης.

-Ποιοι σας επηρέασαν στη ζωή σας;

-Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, γιατί μου δίδαξε πως είναι ωραίο να βλέπεις. Ο Μ.Κ. Έσερ, γιατί μου έμαθε τις ‘απόκρυφες’ τεχνικές της όρασης. Ο Πικάσο, γιατί μ’ έπεισε πως, τελικά, πιο πολύ και πιο ορθά από το μάτι, βλέπει το μυαλό. Κι έπειτα ήρθανε οι ποιητές, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, η Δημουλά, να μου ψιθυρίσουνε πως δεν αξίζει μόνο να βλέπεις, αν δεν μπορείς την ομορφιά αυτή να μοιραστείς μέσω του λόγου. Τέλος, τι να πω για τον Λάο Τσε, που μου απέδειξε με τον πιο απλό τρόπο πως για να δω πραγματικά, την αλήθεια αν επιθυμώ να αντικρύσω, πρέπει τα μάτια μου να κλείσω!

-Τα έργα σας σε ποιους τα απευθύνετε;

-Δεν απευθύνομαι σε κάποιο ιδιαίτερο κοινό. Ωστόσο, πιστεύω πως τα έργα μου, επειδή δεν είναι πολύ ‘εύπεπτα’, χρειάζονται μιά δεύτερη ή και τρίτη ματιά για να αποκαλυφθούν στον θεατή όλες τους οι πτυχές.

-Τι περιμένετε στο μέλλον;

-Προσωπικά, ένα μαγικό χάπι που να επιμηκύνει τη ζωή, έτσι ώστε ίσως προλάβω να ολοκληρώσω όλα όσα σιγοβράζουνε στην κατσαρόλα του μυαλού μου.

Σε ευρύτερη κλίμακα, κοινωνικά, είμαι απαισιόδοξα αισιόδοξος. Εννοώ πως, αν και στο σύνολό της η κοινωνία δείχνει να οδεύει προς την καταστροφή, εν τούτοις υπάρχουν πολλά στοιχεία στο εσωτερικό της που εργάζονται αθόρυβα, υπόγεια θα έλεγα, τροφοδοτώντας τη ζωή με φως. Οι ιλλιγγιώδεις ρυθμοί της σύγχρονης ζωής δεν μας αφήνουν, όμως αν κοντοσταθούμε για λίγο, ίσως προσέξουμε την ηρωική παπαρούνα που φύτρωσε στο πεζοδρόμιο, τον λαμπερό Αποσπερίτη που αναμετρά τη φωτεινότητά του με τους προβολείς της πόλης. Τότε ίσως αντιληφθούμε πως η ζωή είναι φτιαγμένη από μιά ακολουθία τέτοιων μικρών, απειροελάχιστων λεπτομερειών, πανέμορφων αλλά και σεμνών, που περιμένουνε καρτερικά να τις ανακαλύψουμε για να μας αλλάξουνε, τον καθένα μας ξεχωριστά και στο τέλος όλους μας.

-Σας ευχαριστώ.

-Κι εγώ σας ευχαριστώ.