Η Παιδεία τον καιρό της Πληροφορικής

ΤΟ ΒΗΜΑ 28/10/2008


Η Παιδεία τον καιρό της Πληροφορικής


Το εκπαιδευτικό σύστημα έφτασε στα όριά του ενώ οι νέες τεχνολογίες ανατρέπουν τις παραδοσιακές απόψεις για τη μετάδοση της γνώσης- Ισως ήρθε η ώρα να «γκρεμίσουμε» τα σχολεία

ΤΟΥ Τ. ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ

Μαθαίνουμε ότι στη χώρα μας δύο «επιτροπές σοφών» έχουν συσταθεί για να προτείνουν τη συνταγή εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού μας συστήματος, με δραστικές τομές σε όλο το φάσμα, από το Δημοτικό ως και τα ΑΕΙ.

Ακούμε, επίσης, ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση το ΄χει καημό να ξαναφέρει στη Γηραιά Ηπειρο την πρωτοπορία της έρευνας, διότι αυτό- λέει- συνιστά μονόδρομο για την προάσπιση του υψηλού βιοτικού επιπέδου και της απασχόλησης των κατοίκων της στον 21ο αιώνα. Στην κατεύθυνση αυτή, το 7ο Πρόγραμμα-Πλαίσιο για την έρευνα χρηματοδοτεί εργασίες για το πέρασμα της εκπαίδευσης σε εκμαιευτικές (σωκρατικές) μεθόδους διδασκαλίας. Ομορφα ακούγονται όλα αυτά. Και αν τα ευρώ που δίνουμε για τανκς, αεροπλάνα και φρεγάτες δίνονταν στην εκπαίδευση, θα ακούγονταν ακόμη πιο ρεαλιστικά. Μήπως όμως ποντάρουμε σε λάθος στοίχημα; Μήπως η Παιδεία που αποζητά η νέα κοινωνία- η Κοινωνία της Γνώσης- δεν ενδιαφέρεται καν για τα μαθήματα σε σχολικές τάξεις και πανεπιστημιακά αμφιθέατρα; Μήπως χτίζουμε «πύργους στην άμμο»;

Το 1979, 23 μαθητές του Ιslington Green School στο Βόρειο Λονδίνο, πλαισίωσαν χορωδιακά το τραγούδι του συγκροτήματος Ρink Floyd «Αnother Βrick in Τhe Wall», προκαλώντας την οργή της γυμνασιάρχη τους και της «ΟΛΜΕ» του Λονδίνου. Το λόγια του τραγουδιού- που χαράχτηκαν στη μνήμη της γενιάς μου - έλεγαν: «Δεν χρειαζόμαστε καμία εκπαίδευση, κανέναν έλεγχο σκέψης, κανέναν εξευτελισμό στην τάξη- δάσκαλοι, αφήστε τα παιδιά ήσυχα»...

Εχουν περάσει τρεις δεκαετίες από τότε και τα λόγια αυτά έχουν πάψει πια να ακούγονται σκανδαλώδη. Αντίθετα, έχουν γίνει κοινός τόπος σκέψης των απανταχού μαθητών. Τι κι αν κάποιοι μαθητέςστις ΗΠΑ και στη Βόρεια Ευρώπηπηγαίνουν ήδη στο σχολείο με τον φορητό τους υπολογιστή; Οπως ανακάλυψε ο καθηγητής Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας των ΗΠΑ Μάικλ Γουές (Μichael Wesch), οι φοιτητές ανοίγουν τον υπολογιστή τους στην τάξη όχι για να βρουν στοιχεία σχετικά με το μάθημα, αλλά για να ξεπεράσουν την ανία της εκεί παρουσίας τους! Η όλη διαδικασία της μάθησης, από το δημοτικό ως το διδακτορικό, αντιμετωπίζεται ως «καταναγκαστικά έργα», χωρίς καν το όνειρο του «μετά». Αλλά, γιατί; Τι είναι αυτό που έχει μετατρέψει το κυνήγι της αριστείας σε αχώνευτο χάσιμο χρόνου; Τι έχει στερήσει από τα νιάτα μας την ελπίδα ενός μέλλοντος βασισμένου σε γνώσεις;

Βιομηχανία πτυχίων

Η απάντηση είναι γραμμένη στους καταλόγους του ΟΑΕΔ κάθε «δυτικής» χώρας: Το 70% των ανέργων είναι πλέον οι πτυχιούχοι. Αλλά και από εκείνους που έχουν εργασία, οι περισσότερο είτε υποαμείβονται είτε απασχολούνται σε άσχετες με τις σπουδές τους εργασίες. Ιδιαίτερα οι κάτοχοι διδακτορικού- οι αριστούχοι του εκπαιδευτικού συστήματος- είναι καταδικασμένοι να ζουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του υπότροφοι των γονέων, αξιοθρήνητοι επαίτες εργασίας σε έναν κόσμο που τους απορρίπτει ως «υπερπροσοντούχους» και, επομένως, οικονομικά δυσβάστακτους. Αν η κατάσταση αυτή αρκεί για να αιτιολογήσει το ψαλίδισμα των ελπίδων διεθνώς, στη χώρα μας αγγίζει τα όρια της τραγικής φάρσας: Η σχεδόν πλήρης αποβιομηχάνιση, η τελματωμένη κρατικοδίαιτη έρευνα και η εξοργιστικά φαύλη χρηματοδότηση νέων επιχειρήσεων, προσυπογράφουν το αδιέξοδο. Η ελληνική οικογένεια χρυσοπληρώνει ιδιωτικά σχολεία, ιδιαίτερα μαθήματα και φροντιστήρια, για να καλύψει τις ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος και «λιώνει» τα παιδιά της στο διάβασμα για να μπουν σε ένα ΑΕΙ. Και όλα αυτά για μια απίστευτη «αναπαραγωγή της μιζέριας». Για να γίνουν οι «αριστούχοι» οι φροντιστές της επόμενης γενιάς που θα σπρωχτεί στην κιμαδομηχανή των ΑΕΙ... Για να συντηρείται η μόνη ακμάζουσα «βιομηχανία» της χώρας μας, αυτή της Παιδείας και Παραπαιδείας.

Η γνώση στον δρόμο

«Ισως... αλλά η γνώση;» θα ρωτήσει ο καλοθελητής μέσα σας. «Τουλάχιστον αποκτούν γνώσεις, εφόδια για να βρουν τον δρόμο τους». Η ρομαντική αυτή θέση διαψεύδεται, δυστυχώς, από την πραγματικότητα και μάλιστα παταγωδώς: Κατά τις μετρήσεις των Αμερικανών, το 90% των γνώσεων που χρειάζεται ο μέσος πολίτης των ΗΠΑ στην οικονομικά ενεργό ζωή του αποκτάται «στον δρόμο», όχι στα πανεπιστήμια. Και είναι απόλυτα λογικό, αν αναλογιστεί κανείς την ταχύτητα με την οποία αλλάζει τα δεδομένα η τεχνολογική εξέλιξη. Τι από όσα μάθαμε στα θρανία και στα αμφιθέατρα της νιότης μας δεν έχει μπαγιατέψει ανεπανόρθωτα, έστω και με την πάροδο μιας μόνο πενταετίας;

«Τους μαθαίνουμε όμως να σκέφτονται επιστημονικά, να αναλύουν τα προβλήματα και να οδηγούνται σε λύσεις» θα πει ίσως ένας καλοπροαίρετος καθηγητής. Αλλά θα έχει ξεχάσει το ότι κάτι τέτοιο δεν είναι απόρροια του συστήματος, αλλά επίτευγμα μεμονωμένων και χαρισματικών «αιρετικών», που επιμένουν να διδάσκουν εκτός προδιαγραφών.

Το όλο σύστημα είναι ακόμη στημένο στα πρότυπα της βιομηχανικής γραμμής παραγωγής: Αγνοεί τα προσωπικά μοντέλα μάθησης του κάθε μαθητή, προάγει τους πειθήνιους αποδέκτες της καθηγητικής αυθεντίας, βαθμολογεί με άριστα τους «παπαγάλους» και δίνει πτυχίο σε όσους επέζησαν του πολύχρονου κοσκινίσματος. Ο χαρακτηρισμός «φυτά» των αριστούχων μαθητών δεν είναι άμοιρος της λοβοτομής που επιβάλλει το σύστημα σε κάθε καινοτόμο, δημιουργικό και ανήσυχο πνεύμα. Το πολυπόθητο πτυχίο δεν διαφέρει και πολύ από το «απολυτήριο στρατού» ή τη στάμπα ποιοτικού ελέγχου σε ένα βιομηχανικό προϊόν.

Η γενιά της ανατροπής

Τα όσα ειπώθηκαν ως τώρα θα μπορούσαν να είχαν γραφτεί ολόιδια και πριν από μία πενταετία. Ωστόσο αυτά που συνέβησαν στα πέντε τελευταία χρόνια πείθουν ότι φτάνουμε στο τέλος της εκπαίδευσηςγραμμής παραγωγής.

Αυτά που έχουν ήδη συμβεί έχουν να κάνουν με την «τεχνολογική χειραφέτηση» της νέας γενιάς. Εχουμε πλέον μια ολόκληρη γενιά μαθητών- από την Α΄ Δημοτικού ως την Γ΄ Λυκείου- που ζει σε έναν ολότελα δικτυωμένο κόσμο. Ηλεκτρονικά μηχανάκια κάθε τύπου και μεγέθους διασφαλίζουν την ψηφιακή της επικοινωνία και επαφή με «κάθε κόσμο». Η επαφή αυτή είναι δυναμική- διαδραστική- και υπακούει σε ένα μόνο δόγμα: «Ακούω, βλέπω και μαθαίνω ό,τι θέλω, όπου θέλω, όταν το θέλω».

Αυτό ήταν. Ο ασκός του Αιόλου ανοίχτηκε. Για τα παιδιά που γεύτηκαν μια τέτοια εμπειρία, η εικόνα του κλασικού δασκάλου έχει γί νει απεχθής, ακόμη και μισητή. Στην καλύτερη περίπτωση, τον αντιμετωπίζουν με συγκατάβαση, συμπόνια, λύπηση... Ο σεβασμός εξατμίστηκε και μαζί του η όποια δυνατότητα του άμοιρου παιδαγωγού να ξαναπαίξει τον ρόλο που είχε αναλάβει. Οποιες τομές και αν κάνει η όποια «επιτροπή σοφών», το σχολείο θα είναι εφεξής ένα διάλειμμα πλήξης στην υπόλοιπη μεστή ζωή τους. Η εικονική πραγματικότητα έχει τόσα περισσότερα να τους πει... και στον ρυθμό που επιλέγουν αυτοί να την ακούσουν.

Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν «κεραυνός εν αιθρία» για όλους. Είναι χαρακτηριστικό το ότι, όταν πρωτοπαρουσίασε ο Νίκολας Νεγκροπόντε τον μαθητικό υπολογιστή, επέλεξε το σλόγκαν «Δεν είναι ένα άλλο μοντέλο φορητού υπολογιστή, είναι ένα άλλο μοντέλο εκπαίδευσης». Οι πολλοί δεν το κατάλαβαν και ακόμη λιγότεροι πίστεψαν ότι το εννοούσε. Ανάμεσά τους και οι ανταγωνιστές, που βάλθηκαν να παρουσιάσουν μηχανάκια εξίσου φθηνά και έκαναν τα πάντα για να πείσουν τις κυβερνήσεις να ποντάρουν σε υπολογιστές με «καθιερωμένο λογισμικό». Δεν είχαν καταλάβει ότι το ζητούμενο του Νεγκροπόντε δεν ήταν να φτιάξει μαθητές-χρήστες συγκεκριμένου λογισμικού, αλλά μαθητές έτοιμους για την Κοινωνία της Γνώσης.

Εν Ελλάδι

Δεν γνωρίζουμε πόσα από αυτά τα μηνύματα έχουν φτάσει στους σοφούς μας που επεξεργάζονται την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ούτε γνωρίζουμε το πώς σχεδιάζει το υπουργείο Παιδείας να αξιοποιήσει τους μαθητικούς υπολογιστές (του όποιου κατασκευαστή επιλέξει) στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το πιθανότερο είναι να ζήσουμε χρόνια «πιλοτικής εφαρμογής». Οποιες και αν είναι οι επιλογές, το τοπίο ανατροπής δεν αλλάζει. Ξεκινήσαμε τον 21ο αιώνα με το μήνυμα «θα αλλάζετε τρεις ως και πέντε δουλειές στη ζωή σας» και φθάσαμε τώρα να μας λένε ότι «θα αλλάζετε επτά ως δεκατέσσερις»! Μια τέτοια εξωφρενική αβεβαιότητα δεν αντιμετωπίζεται με κανένα κλασικό μοντέλο εκπαίδευσης, οσοδήποτε καλοστημένο. Το διαπίστωσαν και αυτοί ακόμη οι Αμερικανοί, οι αποδέκτες κάθε αριστούχου φοιτητή της υφηλίου: Στην ετήσια σύναξη συνεργατών της κατασκευάστριας μικροεπεξεργαστών Ιntel- στις 20 Αυγούστου 2008-, ο πρόεδρός της Craig Βarrett επέλεξε για πρώτη φορά στα χρονικά να μην κάνει τεχνολογική ομιλία, αλλά πολιτική. Διεμήνυσε ότι «το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ βρίσκεται σε κρίση» και «είναι καιρός οι πολιτικοί μας ηγέτες να το αναγνωρίσουν και να το αντιμετωπίσουν».

Σαν τι θα μπορούσαν να κάνουν οι δικοί μας ηγέτες για την αντιμετώπιση αυτής της τεράστιαςγια τα εθνικά μας δεδομένα- κρίσης; Μια σκέψη είναι να εκμεταλλευτούν τα κονδύλια του 7ου Π-Π για εκμαιευτικά μοντέλα εκπαίδευσης, προκειμένου να αρχίσει ένα πανελλήνιο «φροντιστήριο εκπαιδευτικών» στους διαδραστικούς τρόπους διδασκαλίας. Μια δεύτερη σκέψη, να αξιοποιήσουν το υποαπασχολούμενο δυναμικό προγραμματιστών και μηχανικών πληροφορικής της χώρας ώστε να δημιουργηθούν οι απαραίτητες εφαρμογές για μαθητικούς υπολογιστές, φορητές συσκευές και κινητά τηλέφωνα. Μια τρίτη, να τους αναθέσουν την υλοποίηση ενός (επιτέλους) λειτουργικού και πλήρους μεταγλωττιστή κειμένων ώστε να πάψει το Διαδίκτυο να είναι εργαλείο μόνο των αγγλόφωνων. Μια τέταρτη σκέψη είναι να ψηφιοποιήσουν και διαθέσουν άμεσα στο Διαδίκτυο κάθε εκπαιδευτικό υλικό του ΟΕΔΒ και σταδιακά όλο το περιεχόμενο της εθνικής βιβλιοθήκης. Μια πέμπτη, να συμβεί το ίδιο και στο πανεπιστημιακό υλικό, όπως και το να μεταδίδονται δικτυακά (μέσω δικτυακών κόμβων βιντεοροής) όλες οι ομιλίες των πανεπιστημιακών παραδόσεων, αλλά και των ανά τη χώρα επιστημονικών συνεδρίων. Μια έκτη σκέψη, για την πιστοποίηση μιας κατ΄ αίτηση εκπαίδευσης, θα ήταν να δημιουργηθεί εθνικό σύστημα διακρίβωσης γνώσεων και δεξιοτήτων, μέσω Διαδικτύου, με τηλεχρέωση για όσους αποδέκτες της δεν είναι μαθητές, φοιτητές ή οικονομικά δυσπραγείς.

Δεν είναι σίγουρο το αν τέτοια βήματα θα μας κάνουν ικανούς να «αλλάζουμε ως και δεκατέσσερις δουλειές στη ζωή μας» χωρίς έμφραγμα. Αλλά είναι πολύ πιθανότερο, ότι χωρίς αυτά το εκπαιδευτικό μας σύστημα θα ετοιμάζει τα παιδιά μας για μόνο μία σίγουρη προοπτική: την ανεργία.

ΥΓ.: Μία άκρως διαφωτιστική ομιλία του Μ. Γουές (στα αγγλικά) για το πρόβλημα της Παιδείας και το πώς αξιοποιούνται τα συνεργατικά εργαλεία του Διαδικτύου στην πανεπιστημιακή εκπαίδευσημπορείτε να παρακολουθήσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.youtube.com/watch?v=J4yΑpagnr0s

Το σχολείο τού αύριο

Εχουμε την απόρριψη του υπάρχοντος εκπαιδευτικού μοντέλου από τη νέα γενιά, έχουμε υπολογιστές-εργαλεία για τους αυριανούς μαθητές. Αλλά έχουμε μοντέλο για το αυριανό σχολείο;

Απάντηση εγχώρια δεν έχουμε βρει- ούτε το ελπίζαμε, ομολογουμένως. Μία απάντηση στο ερώτημα ποιο νέο εκπαιδευτικό μοντέλο πρέπει να υιοθετηθεί για τα σχολεία κατώτερης και μέσης εκπαίδευσης στον 21ο αιώνα, βρήκαμε στον δικτυακό κόμβο των Εκδόσεων Εθνικών Ακαδημιών των ΗΠΑ (www. nap. edu/html/techgap/newmodel. html). Εκεί, υπογραμμίζεται ότι τα σημερινά σχολεία δίνουν έμφαση στην ατομική επίδοση και αποθαρρύνουν τους μαθητές όχι μόνο από τη μεταξύ τους συνεργασία αλλά και από αυτή τη συνομιλία. Στο νέο εκπαιδευτικό μοντέλο- λένε- θα πρέπει η έμφαση να δίνεται στην κριτική σκέψη, στην ομαδική εργασία, στον συμβιβασμό και στην επικοινωνία, δηλαδή στις αξίες που εκτιμώνται στον σύγχρονο χώρο εργασίας. Επίσης, θα πρέπει να αλλάξουν οι ρόλοι των μαθητών και των δασκάλων. Οι μαθητές θα πρέπει να αναλάβουν κάποιες από τις εργασίες που παραδοσιακά επιτελούσαν οι δάσκαλοι, όπως την επίβλεψη ομάδας ως βοηθοί. Ετσι, οι μαθητές θα μαθαίνουν από μικρή ηλικία τις παραμέτρους της επικοινωνίας και της υπευθυνότητας. Αντίστροφα, οι δάσκαλοι θα πρέπει να εγκαταλείψουν την εξουσία του παντογνώστη και να πάρουν τη θέση του μέντορα, του σοφού συζητητή τύπου Σωκράτη, που βοηθά τους μαθητές στην αναζήτηση της γνώσης. Επίσης, μετά το πέρας κάθε ομαδικής εργασίας, θα πρέπει να αναλαμβάνουν το προσωπικό φροντιστήριο κάθε μαθητή όταν διαπιστώνουν ότι «μένει πίσω».

Αλλά οι προτεινόμενες αλλαγές δεν σταματούν εκεί. Στο νέο εκπαιδευτικό μοντέλο η μάθηση είναι μπολιασμένη με τις ιδέες της ελεύθερης πρόσβασης και της διά βίου εκπαίδευσης. Προβλέπεται η λειτουργία των σχολείων όλη την ημέρα και για όλο τον χρόνο, η σύμμειξη μαθητών διαφόρων ηλικιών στην ίδια τάξη και η μεταβλητή διάρκεια της κλασικής «διδακτικής ώρας», λιγότερο ή περισσότερο από τα γνωστά 50΄. Επίσης, οι μαθητικές εργασίες μακράς διάρκειας μπορούν να συνδυάζουν διαφορετικά μαθήματα. Οι ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής των εξετάσεων, τέλος, θα αντικατασταθούν από νέους τρόπους βαθμολόγησης, που θα εντοπίζουν ακριβέστερα την πρόσκτηση δεξιοτήτων και γνώσεων.

Πολυπλεξία προτείνεται και για τον ίδιο τον χώρο του σχολείου. Οι τάξεις θα μπορούν να διασπείρονται σε επιχειρήσεις, σπίτια και νοσοκομεία, τα δημοτικά σχολεία να διασυνδέονται με τα τοπικά κολέγια (ΤΕΙ) και τα πολιτιστικά κέντρα των δήμων. Ιδιαίτερα φροντιστήρια θα προβλέπονται για μαθητές κάθε ηλικίας, στο σπίτι ή στον χώρο εργασίας τους. Ο τελικός στόχος αυτής της πρωτόγνωρης προσέγγισης είναι να προσφερθούν στους πολίτες, από την αρχή της ζωής τους ως το τέλος της, οι δυνατότητες μιας πραγματικά διά βίου εκπαίδευσης, προσαρμοζόμενης στην ιδιοσυγκρασία τους, στις συνθήκες ζωής και εργασίας τους και στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους. Το σχολείο θα γίνει έτσι ένα κεντρικό κύτταρο της κοινωνικής ζωής κάθε δήμου, αντλώντας γνώση, βοήθεια και συνεργασία από όλους τους τοπικούς συντελεστές διαχείρισης και διαμόρφωσης γνώσης. Οπως χαρακτηριστικά σημειώνουν οι συντάκτες αυτής της πρότασης, το «σχολείο της μεταβιομηχανικής εποχής πρέπει να πάψει να είναι σχολείο-γραμμή παραγωγής», για να μεταβληθεί σε πραγματικό σχολείο της Κοινωνίας της Γνώσης