Δευτέρα 10 Αυγούστου 2009

Το Λασίθι των αγώνων

Το 1204 η Βυζαντινή αυτοκρατορία κατελήφθη από τους Σταυροφόρους και η Κρήτη πουλήθηκε στους Ενετούς. Η χειρότερη κατοχή, όμως, για την Κρήτη ήταν η τουρκική. Οι Τούρκοι κατέλαβαν πρώτα τα Χανιά (1645) και μετά από 23 χρόνια πολιορκίας το Ηράκλειο ολοκληρώνοντας έτσι την πλήρη κυριαρχία τους στη μαρτυρική μεγαλόνησο. Στα 700 χρόνια του ξένου ζυγού, και ιδίως της Τουρκικής περιόδου, οι Κρήτες υπέστησαν τα πάνδεινα και πλήρωσαν με ποταμούς αίματος και αμέτρητες ταπεινώσεις τη συμπεριφορά των κατακτητών.
Τον Νοέμβριο του 1898 εκδιώχθηκε και ο τελευταίος Τούρκος από το έδαφός της και τον Σεπτέμβριο του 1908 οι Κρήτες δυναμικά κατάργησαν το καθεστώς της αρμοστείας και κήρυξαν την ένωση με την Ελλάδα. Η Κρητική βουλή εξέλεξε οικουμενική κυβέρνηση με τους Μιχελιδάκη, Ελ. Βενιζέλο, Πετυχάκη, Πολογιώργη και Λογιάδη, η οποία άσκησε τη διοίκηση εν ονόματι του βασιλέως των Ελλήνων. Την 1η Δεκεμβρίου 1913 ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος με τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο έφθασαν στα Χανιά και ύψωσαν στο ιστορικό φρούριο Φιρκά την Ελληνική σημαία επισφραγίζοντας και τυπικά την ένωση.
Ο Ολλανδός γεωγράφος Ντάπερ που επισκέφθηκε την Κρήτη το 1817 γράφει σχετικά σε βιβλίο του (Κοζύρης Μ., «το Λασίθι στον Αγώνα», σ.8): «ουδεμία χώρα και ουδεμία επαρχία του Οθωμανικού κράτους διοικείται χειρότερον της Κρήτης. Οι Τούρκοι εν αυτή, μεγάλοι και μικροί, πράττουσι μόνον ότι θέλουσι». Οι αυθαιρεσίες, τα εγκλήματα και οι ωμότητες είχαν ως αποτέλεσμα σταδιακά κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής οι χριστιανοί της Κρήτης από 500.000 που ήσαν να καταλήξουν στις 150.000 (ο.π., σ.10).
Παρά τα φοβερά μαρτύρια που υφίσταντο οι κάτοικοι των πεδινών κυρίως περιοχών, πολλοί γενναίοι κατέφευγαν στο αρματωλίκι. Οργανώνοντας τα λημέρια τους στα δύσβατα όρη της Κρήτης, κατάφερναν με τις επιδρομές τους όχι μόνο να δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στους Τούρκους αλλά να δίνουν ελπίδα και κουράγιο στους καταπιεσμένους συμπατριώτες τους. Οι Τούρκοι τους αποκαλούσαν «Χαΐνηδες» δηλαδή αντάρτες.
Το 1971 με τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την εθνική παλιγγενεσία ο ιδρυτής της εφημερίδας «Ανατολή» Μιχαήλ Κοζύρης έγγραψε ιστορική πραγματεία με τίτλο «Το Λασίθι εις τον Αγώνα, η συμβολή των κατοίκων του νομού Λασιθίου εις την επανάστασιν του 1821» για την οποία βραβεύτηκε με το πρώτο βραβείο από τη Νομαρχία Λασιθίου. Την εργασία εμπλούτισε και κυκλοφόρησε σε βιβλίο (αυτοέκδοση) το 1973. Από το βιβλίο αυτό σταχυολογούμε ενδεικτικά μερικά ονόματα αγωνιστών.
Ο Εμμανουήλ Καζάνης, τον αποκαλούσαν Καζανομανώλη, γεννήθηκε στο χωριό Μαρμακέτο του Οροπεδίου Λασιθίου το 1793. Υπήρξε ένας από τους πιο γενναίους τουρκομάχους αγωνιστές της Κρήτης. Από το 1818 έδρασε ως αρματωλός. Το 1829 με 12 παλικάρια έφυγε από την Κρήτη και πήγε στη Νάξο. Πέθανε εκεί από τις κακουχίες και από τη φτώχια μη μπορώντας να εργαστεί και χωρίς κάποια βοήθεια από το κράτος σε ηλικία 50 ετών.
Ο Εμμανουήλ Αλέξης, τον αποκαλούσαν Αλεξομανώλη, γεννήθηκε στην Κριτσά το 1796 και πέθανε, σε ηλικία 85 ετών, το 1881. Έστησε το λημέρι το στα βουνά του Καθαρού και συνεργάστηκε με τον καπετάν Καζάνη κατά των Τούρκων. Επικεφαλής μεγάλου αριθμού Κριτσωτών έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες της ανατολικής Κρήτης και ακόμα στο Φάληρο και στην Κόρινθο.
Ο Εμμανουήλ Γιανναδάκης γεννήθηκε στο Βραχάσι και υπήρξε ένας από τους πιο γενναίους αγωνιστές σ’ όλες τις μάχες που έγιναν στην ανατολική Κρήτη. Έλαβε μέρος στην πολιορκία του Μεσολογγίου.
Ο Μιχαήλ Βογιατζής καταγόταν από την Τουρλωτή Σητείας και με την ιδιόκτητη γολέττα και με τους τέσσερις γιούς του μετέφερε όπλα και πυρομαχικά για τους αγωνιστές του νομού Λασιθίου από τη Μάλτα και τα Δωδεκάνησα, τα οποία ξεφόρτωνε στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου. Πρωτοστάτησε στους θαλάσσιους αποκλεισμούς της Σπιναλόγκα και συχνά περιέπλεε την Κρήτη προκαλώντας διάφορες ζημιές στους Τούρκους (ο.π., σ.40-41).
Η θρυλική Ροδάνθη, αποκαλούμενη και Σπανομανώλης, κόρη του Πρωτόπαπα της Κριτσάς απήχθη από τους Τούρκους και με τη βία μεταφέρθηκε στο Χουμεριάκο για να παντρευτεί τον αρχηγό των εκεί γενιτσάρων. Με ηρωισμό όμως αυτή στα ιδιαίτερα δωμάτια της κατοικίας του τον έσφαξε. Κατόπιν φορώντας τα ρούχα και τα όπλα του κατέφυγε στα Λασιθιώτικα βουνά στα αντάρτικα σώματα του καπετάν Καζάνη. Πολέμησε γενναία ως Σπανομανώλης χωρίς να αποκαλύψει το φύλο της ώσπου τραυματίστηκε θανάσιμα στη μάχη της Κριτσάς το 1823.
Ο καπετάν Σήφης Δερμιτζάκης γεννήθηκε στη Μαρωνιά Σητείας το 1801 και πέθανε το 1876. Κατά την επανάσταση του 1821 γλυτώνοντας από τις σφαγές των Τούρκων στην περιοχή του, ήρθε στο Μεραμπέλο και έλαβε μέρος σε αρκετές μάχες. Μετέβη στη συνέχεια στην Πελοπόννησο όπου διακρίθηκε για την γενναιότητά του και ονομάστηκε καπετάνιος. Παρά την ηλικία του έλαβε μέρος και στην επανάσταση του 1866-1869.
Ο Εμμανουήλ Μουρέλλος, αποκαλούμενος και Μουρελλομανώλης, γεννήθηκε το 1793 στο Χουμεριάκο και υπήρξε ένας από τους πιο γενναίους και ηρωικούς οπλαρχηγούς της Κρήτης. Αντάρτης στα Λασιθιώτικα βουνά από το 1818 έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες της περιόδου 1821-1830 στην ανατολική Κρήτη. Έλαβε επίσης μέρος στην πολιορκία του Μεσολογγίου.
Ο Μ. Κοζύρης, όπως σημειώσαμε και παραπάνω, επέκτεινε το βιβλίο και περιέλαβε και στοιχεία από τις επαναστάσεις του 1841, του 1858, της επανάστασης του 1866-1869 που είχε ως κεντρικό σύνθημα το «Ένωσις ή Θάνατος».
Ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης γεννήθηκε στο Βραχάσι το 1824. Κατά την επανάσταση του 1866 ανακηρύχτηκε στην γενική συνέλευση των Κρητών στην Καλλικράτη αρχηγός των 6 ανατολικών επαρχιών.
Ο Κωνσταντίνος Πέτρου Κοζύρης γεννήθηκε στην Κριτσά το 1819. Διδάχθηκε στο Ηράκλειο ζωγραφική και μουσική. Στην Κριτσά ασχολήθηκε με την αγιογραφία. Κατά την επανάσταση του 1866 ανακηρύχθηκε αρχηγός της επαρχίας Μεραμπέλου, αξίωμα που διατήρησε και κατά τις επαναστάσεις των 1878 και 1889. Κατέλαβε υψηλά δημόσια αξιώματα (πληρεξούσιος στη συνέλευση Κρητών, έπαρχος Βιάννου) και πέθανε το 1894.
Ο Εμμανουήλ Μηλιαράς γεννήθηκε στο Τζερμιάδο το 1895 και κατέφυγε στο αρματωλίκι το 1818 με τον καπετάν Καζάνη. Έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες της ανατολικής Κρήτης την περίοδο 1821-1831. Στην επανάσταση του 1866 ήταν αρχηγός της επαρχίας Λασιθίου και πολέμησε στις δεκαήμερες μάχες του Οροπεδίου αλλά και σε όλες τις μετέπειτα των νομών Λασιθίου και Ηρακλείου.
Ο Εμμανουήλ Λακέρδας γεννήθηκε στην Ανατολή Ιεράπετρας. Κατά την επανάσταση του 1866 ορίστηκε αρχηγός της επαρχίας Ιεράπετρας σημειώνοντας έντονη πολεμική δράση, όπως και οι άλλοι αρχηγοί Νικόλαος Φωνιαδάκης από την Καλαμαύκα και Εμμανουήλ Χατζάκης από τις Μουρνιές.
Ο παπά Γεώργιος Γιαμαλάκης γεννήθηκε στο Κάτω Χωριό Ιεράπετρας το 1820. Κατά την επανάσταση του 1866 κατήρτισε σώμα οπλοφόρων και επέδραμε μ’ αυτό κατά των Τούρκων της περιοχής. Όταν παγιώθηκε η επανάσταση εξελέγη πρόεδρος της επαναστατικής επιτροπής των ανατολικών επαρχιών, αξίωμα που διατήρησε καθ’ όλη την διάρκεια της επανάστασης. Μετά τη λήξη του αγώνα το 1869 δεν θέλησε να υποταχθεί και μαζί με τον Λακέρδα θέλησαν να φύγουν για την Κάσο από την Γρα Λυγιά. Συνελήφθησαν όμως σε ενέδρα και μεταφέρθηκαν από την Ιεράπετρα στη Νεάπολη. Πληροφορηθείς τη μετάβαση, ο Ιωάννης Μουρέλλος, οπλαρχηγός Χουμεριάκου, έστησε καρτέρι στο δρόμο. Στη μάχη που δόθηκε σκοτώθηκε ο Μουρέλλος και δεν καταφέρανε τελικά την απελευθέρωσή τους. Οι δυο οπλαρχηγοί μεταφέρθηκαν στη Σπιναλόγκα και μετά στη Σούδα και από εκεί στην Κωνσταντινούπολη. Κρατήθηκαν 10 μήνες και απελευθερώθηκαν με τον όρο να μην επιστρέψει ο παπάς στην Κρήτη. Ο Γιαμαλάκης έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην Αθήνα.
Ο στρατηγός Ιωάννης Σ. Αλεξάκης γεννήθηκε το 1885 στους Έξω Ποτάμους. Τα περισσότερα παιδικά του χρόνια πέρασε στον Άγιο Νικόλαο. Ανέπτυξε γενναία δράση κατά τους βαλκανικούς πολέμους (1912-1913) καθώς και στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (1917-1919). Κατέλαβε πρώτος με το τάγματός του το Σκρα. Τραυματίστηκε κατ’ επανάληψη στο Μακεδονικό μέτωπο και την Μικρασιατική εκστρατεία.
Ο Νικόλαος Γιαμαλάκης, γεννήθηκε στο Κάτω Χωριό Ιεράπετρας το 1860 και ήταν γιος του παπά Γιαμαλάκη. Διετέλεσε βουλευτής Ιεράπετρας το 1887-1907 και κατά την επανάσταση του 1896-1897 ηγήθηκε της επανάστασης στην επαρχία Ιεράπετρας. Έλαβε μέρος στη μάχη των Αρχανών. Μετά την απελευθέρωση διετέλεσε υπουργός Παιδείας παραιτηθείς ως φίλος του Βενιζέλου μετά τη διαφωνία του με τον πρίγκιπα Γεώργιο. Διετέλεσε Εισαγγελέας Εφετών Κρήτης και Αναπληρωτής Γενικός Διοικητής Κρήτης.
Όλα αυτά, τα 700 χρόνια της κατοχής, και παρά τα φοβερά δεινά που υπέστη ο Κρητικός λαός όχι μόνο δεν εγκατέλειψε τη γλώσσα, τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμά του αλλά έκανε πολλούς επιφανείς Ενετούς να εξελληνιστούν και Τούρκους να μιλούν μόνο ελληνικά. Το έχουμε πει και άλλοτε: τα έθνη και οι λαοί επιβιώνουν κυρίως με τις πολιτιστικές τους παραδόσεις και αξίες. Η εθνική συνείδηση είναι πολιτιστική συνείδηση. Η Ελλάδα υφίσταται σήμερα, μετά από τα τόσα δεινά που έχει υποστεί ο χώρος της, επειδή ακριβώς υπάρχει έντονη αυτή η πολιτιστική συνείδηση. Γι’ αυτό και η Κρήτη μπορεί και παίζει το ρόλο του χωνευτηριού των πολιτισμών, επειδή έχει πλούσια και ισχυρή πολιτιστική παράδοση, την οποία θα πρέπει ασφαλώς να διαφυλάξει και να επεκτείνει με κάθε τρόπο. Όχι βέβαια ως τουριστική ατραξιόν και ενταγμένη μόνο σε ένα τέτοιο πλαίσιο.
Το βιβλίο του αειμνήστου Μιχάλη Κοζύρη «Το Λασίθι εις τον Αγώνα» αποτελείται από 144 σελίδες και είναι πολύ καλά τεκμηριωμένο με αρκετά εκτεταμένη βιβλιογραφία και χωρίς αυθαίρετα συμπεράσματα. Ο συγγραφέας, μεγάλος μάστορας της πένας, έχει πετύχει να δώσει αφηγηματική ροή στη γραφή του και έτσι το βιβλίο διαβάζεται πολύ ευχάριστα. Είναι βιβλίο γραμμένο από συγγραφέα που ήξερε την τοπική Ιστορία και ήξερε και να γράφει. Κρίμα που είναι εξαντλημένο. Νομίζω τα εγγόνια του κάτι πρέπει να σκεφτούν και να το επανεκδώσουν.

3 σχόλια:

aetos είπε...

ΜΑΚΑΡΙ ΝΑ ΕΚΔΟΘΕΙ ΞΑΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΓΓΟΝΙΑ ΤΟΥ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΙΧ. ΚΟΖΥΡΗ "ΤΟ ΛΑΣΙΘΙ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ "...ΘΑ ΘΕΛΑΜΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΝΑ ΤΟ ΕΧΟΥΜΕ ΣΑΝ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ....ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΟ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΚΩΝ/ΝΟΥ ΚΟΖΥΡΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΝΕΛΑΟ ΠΑΡΛΑΜΑ (ΠΟΥ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΧΕΙ ΕΞΑΝΤΛΗΘΕΙ )...ΡΕΝΑ ΤΑΒΛΑ

Ανώνυμος είπε...

το κειμενο του ημερολογιου μπορειτε να το βρειτε εδω: http://hdl.handle.net/11615/11011

Ανώνυμος είπε...

Θα ήταν τόσο μεγάλο το κόστος επανέκδοσης αυτών των βιβλίων,πονημάτων;;Θα είχαν αντιρρήσεις οι κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων στο αναλάβει αυτό το έργο ένας τοπικός φορέας;;Προτείνω αυτό το χρήσιμο εργο να το επιχειρήσει η περιφέρεια Κρήτης που σίγουρα έχει τις δυνατότητες.Ο κ Αρναουτάκης έχει την ευκαιρία να συνδράμει στην ιστορική μνήμη σε συνεργασία ίσως και με το Πανεπιστήμιο Κρήτης…