Ρομπότ και εκπαίδευση

Το Σάββατο 23 Μαρτίου το Παράρτημα Χανίων της Μαθηματικής Εταιρείας είχε μια ημερίδα για τα Μαθηματικά. Ο πρώτος ομιλητής ήταν από το Πολυτεχνείο Κρήτης και παρουσίασε την εφαρμογή που αναπτύσσεται στα εργαστήριά τους σχετικά με μια ομάδα ρομπότ που παίζει ποδόσφαιρο. «Robo Cup» ονομάζεται το πρόγραμμα. Μάλιστα μετέχει σε ένα παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου για ρομπότ.

Πέρα από το ψυχαγωγικό θέαμα που παρουσιάζεται σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου με ρομπότ-αρχικά τροχοφόρα και σήμερα ανθρωπόμορφα- τα οποία εξομοιώνουν σχεδόν όλες τις ανθρώπινες κινήσεις, το πείραμα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή αναπτύσσεται σε ένα χώρο με πολύ μεγάλη πολυπλοκότητα και κατά συνέπεια αποτελεί πρόκληση για τις ομάδες που συνεργάζονται γιαυτό.

Προσωπικά, μου έφερε στο μυαλό τη διάσημη ρήση του Δούκα του Ουέλιγκτον σύμφωνα με την οποία: Οι μάχες στα Βατερλώ κερδίζονται στα γήπεδα του Ίτον, η οποία μεθερμηνευόμενη σε απλούστερα ελληνικά θέλει να πει ότι η Παιδεία είναι αυτή που καθορίζει θετικά την ιστορική πορεία των λαών.

Η ιδέα των ρομπότ μπορεί τα τελευταία χρόνια, με την επανάσταση των υπολογιστών και της τεχνολογίας, να παρουσιάζει τεράστια ανάπτυξη, όμως και αυτή, έχει τις ρίζες της στην μεγαλειώδη Ελληνική Μυθολογία.

Ο Τάλως, ο μυθικός φύλακας της Κρήτης, το ανθρωπόμορφο ρομπότ από χαλκό, τον οποίο είχε κατασκευάσει ο Ήφαιστος και τον είχε χαρίσει στον Μίνωα, κατά μια εκδοχή,  χρησιμοποιήθηκε για αμυντικούς σκοπούς, όπως θα λέγαμε σήμερα. Για να φυλάει δηλαδή την Κρήτη. Κατά την εκδοχή του Πλάτωνα ήταν επιφορτισμένος με το καθήκον να επιτηρεί την εφαρμογή των νόμων στην Κρήτη, κουβαλώντας τους μαζί του γραμμένους σε χάλκινες πλάκες. Για λόγους δημόσιας τάξης, θα λέγαμε. Εν πάση περιπτώσει, όπως και νάχει η συμπεριφορά του ήταν ταυτισμένη με αυτό που θα θέλαμε και σήμερα να κάνει ένα ρομπότ, δηλαδή το χαμαλίκι.

Το τέλος του Τάλω ήρθε όταν συναντήθηκε με τους Αργοναύτες που γύριζαν από την Κολχίδα. Θέλοντας να δέσουν οι Αργοναύτες στο νησί, εδώ κοντά στο Κάβο Σίδερο (στο ακρωτήριο Σαμώνιο, όπως μας πληροφορεί ο Απολλώνιος ο Ρόδιος) αντιμετώπισαν τον Τάλω, ο οποίος τους κρατούσε σε απόσταση. Τότε η Μήδεια, που ταξίδευε μαζί τους, μάγεψε με τα λόγια της τον Τάλω, υποσχόμενη σ’ αυτόν αθανασία, κι έτσι ο Ιάσονας κατάφερε να του αφαιρέσει το καρφί πούχε στη φτέρνα, να αδειάσει έτσι το γαλάζιο αίμα του και να τον θανατώσει. Και επειδή ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας, όπως λέει ο ποιητής, το επιμύθιο είναι πως ακόμα και τα ρομπότ στην Ελληνική Μυθολογία υποκύπτουν στη ματαιοδοξία τους και στα λόγια μιας γυναίκας, πολύ περισσότερο βέβαια αν αυτή είναι μάγισσα.

 Η λέξη «ρομπότ», όπως ενδεχομένως σας είναι γνωστό, προέρχεται από το σλαβικό robota που σημαίνει εργασία, και επινοήθηκε από τον τσέχο συγγραφεά και ζωγράφο Josef Capek. Χρησιμοποιήθηκε δε για πρώτη φορά από τον αδελφό του Karel Capek, συγγραφέα επίσης, στο θεατρικό έργο του Rossum's Universal Robots, για να σατιρίσει την εξάρτηση της κοινωνίας από τους μηχανικούς εργάτες (ρομπότ) της τεχνολογικής εξέλιξης και οι οποίοι τελικά εξοντώνουν τους δημιουργούς τους. Σε πολλές σύγχρονες σλαβικές γλώσσες (πχ την πολωνική) χρησιμοποιείται και ως έκφραση της καθημερινότητας με την έννοια της σκληρής δουλειάς (αντίστοιχη της δικής μας έκφρασης «χαμαλίκι»). Θυμηθείτε ακόμα και τη σχετική αλληγορία στην ταινία του Τσάπλιν «Μοντέρνοι Καιροί» με τους εργάτες-ρομπότ, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Ο ρώσος φυσικός  Ισαάκ Ασίμοφ, γνωστός κυρίως από τα βιβλία του γύρω από την εκλαϊκευμένη επιστήμη και την επιστημονική φαντασία, περίπου στα 1940, συνέλαβε το ρομπότ ως ένα «αυτόματο» με εμφάνιση ανθρώπου αλλά απαλλαγμένο από συναισθήματα. Ο ίδιος καθιέρωσε και τον όρο ρομποτική για την επιστήμη που είναι αφιερωμένη στη μελέτη των ρομπότ και διέπεται από τους τρεις νόμους σύμφωνα με τους οποίους α) δεν θα πρέπει να ί χρησιμοποιηθούν για να βλάψουν  ανθρώπινα πλάσματα,  β) θα πρέπει να υπακούουν στους ανθρώπους εκτός αν αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον προηγούμενο νόμο και γ) να προστατεύουν  την ύπαρξή του εκτός αν αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους δυο προηγούμενους νόμους.

Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι στις περισσότερες ταινίες επιστημονικής φαντασίας με ρομπότ οι αρχές αυτές καταπατώνται και τα ρομπότ παίζουν το ρόλο του κακού ή υπηρετούν τους σκοπούς κακών ανθρώπων.

Και όμως, η ανάπτυξή τους στα επιστημονικά εργαστήρια γίνεται κυρίως για να αξιοποιηθούν εκεί που είναι δύσκολο, βρώμικο, μονότονο ή επικίνδυνο να ανατεθεί η εργασία σε ανθρώπους. Ενδεικτικά:

-Εξουδετέρωση εκρηκτικών

-Κατάσβεση πυρκαγιών

-Σε πυρηνικά ατυχήματα και εφαρμογές.

-Στη μελέτη ηφαιστείων, όπως και στα μεγάλα βάθη των ωκεανών κλπ

-Στη χειρουργική

-Στις διαστημικές αποστολές κ.α.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας ασφαλώς και θα μας επιτρέψει κάποτε την κατασκευή ρομπότ ικανών να κάνουν όλο και πιο πολύπλοκες εργασίες.

Το κρίσιμο ερώτημα βέβαια που πάντα θα καλούμαστε να απαντήσουμε είναι αν η ωφέλεια που προσφέρουν μπορεί να αντισταθμίζει το μεγάλο κόστος που απαιτείται για την έρευνα και την κατασκευή τους.

Ένα άλλο σοβαρό ερώτημα είναι αν κάποτε θα έρθει η στιγμή κατά την οποία τα ρομπότ θα εξοπλιστούν με στοιχεία ευφυΐας και συνείδησης.

Το σημαντικό είναι, πάντως, ότι σε κάθε επιστημονική έρευνα και τεχνολογική εφαρμογή, ο στόχος να είναι πάντα η εξυπηρέτηση των αναγκών του ανθρώπου και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του. Και σίγουρα, θα είναι πάρα πολύ δύσκολο να πιστέψουμε ότι κάποτε θα μπορέσουν τα ρομπότ να αποκτήσουν προχωρημένες ανθρώπινες ικανότητες, όπως η κριτική σκέψη.

Ι. Σταμέλος

stamelosioa@gmail.com

YΓ. Το άρθρο αποτέλεσε μια εισαγωγή στην ημερίδα ρομποτικής που διοργάνωσε η Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Λασιθίου στη Σητεία την Πέμπτη 28 Μαρτίου.