Με αφορμή την έκθεση των Ιστορικών ντοκουμέντων της Συλλογής Τραντά

Τί περιπτώσεις ανθρώπων, άραγε, μπορεί να είναι αυτοί που αποκαλούμε «συλλέκτες»; Σίγουρα όχι συνηθισμένες. Αν επιχειρήσουμε να το διερευνήσουμε επαγωγικά ίσως θα έπρεπε να ξεκινούσαμε από κάποιους αναγνωρίσιμους. Ίσως με τις περιπτώσεις του Άντι Χουόρχολ ή του δικού μας Ιόλα. Ίσως με τις περιπτώσεις του Κωστάκη ή της Γουλανδρή. Οι περιπτώσεις του Γιάννη Ιωαννίδη ή του Μπιλ Γκέιτς της Microsoft νομίζω είναι διαφορετικές. Οι συλλογές τους έχουν κυρίως τον χαρακτήρα της στενά επενδυτικής δραστηριότητας. Ο συλλέκτης μπορεί να δραστηριοποιείται σε οποιονδήποτε χώρο. Να είναι πολιτικός και να έχει μια αρχαιολογική συλλογή ή μια συλλογή όπλων ή μια σημαντική συλλογή έργων τέχνης.

Έχει μεγάλο ενδιαφέρον, επίσης, να δει κανείς το τι αντικείμενα συλλέγουν οι άνθρωποι. Εύκολα διαπιστώνεις ψάχνοντας, ότι μαζεύουν από αυτοκόλλητα ποδοσφαίρου ή μπάσκετ, γραμματόσημα, τηλεκάρτες, μεταλλικές ταυτότητες, πώματα μπουκαλιών, δίσκους, ταινίες, μινιατούρες, πετρώματα, όστρακα, καρτ ποστάλ, μέχρι videogames και ό,τι άλλο μπορεί να συλλάβει η φαντασία του ανθρώπου.

Έχει ενδιαφέρον να δει κανείς, ακόμα, το πώς συντηρούνται κάποιες απ’ αυτές τις συλλογές. Το τι προσοχή χρειάζεται στο ξεσκόνισμα πχ όταν η συλλογή σου αποτελείται από μικροαντικείμενα ή το αλεύρωμα στα φύλλα παλιών εφημερίδων για να μην τα αποδεκατίσουν διάφοροι μικροοργανισμοί κ.α.

Άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι οι χώροι όπου φυλάσσονται οι συλλογές. Ο Μυταράς για παράδειγμα που μαζεύει όστρακα απ’ όλο τον κόσμο έχει στη Χαλκίδα ένα τεράστιο σπίτι για να τα στεγάσει.

Η ασφάλεια των συλλογών, επίσης, είναι ένα άλλο τεράστιο θέμα για τους συλλέκτες.

Οι συλλέκτες, πάλι, διαπιστώνεις ότι είναι άτομα που δραστηριοποιούνται πολύ έντονα προκειμένου να υποστηρίξουν το χόμπι τους. Ιδρύουν συλλόγους, εκδίδουν έντυπα, οργανώνουν δημοπρασίες και εκθέσεις, δημιουργούν φόρουμ στο διαδίκτυο και διαδικτυακές δημοπρασίες, οργανώνουν συνέδρια, γράφουν βιβλία…

Τον Θανάση Κουτρουβέλη, αρχιτέκτονα στο επάγγελμα, γνώρισα από ένα διεθνές συμπόσιο που είχε οργανώσει το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με αφορμή την έκθεση της συλλογής του, την οποία αποτελούσαν γεωμετρικά όργανα και πυξίδες. Μια συλλογή ιδιαιτέρως μεγάλης αξίας. Είχαμε οργανώσει εδώ στο νομό μας μια εκδήλωση προς τιμήν του και είχε μιλήσει για την ιστορία της τεχνολογία με αφορμή τα αντικείμενα της συλλογής του. Είχαμε κάνει και μια κουβέντα σχετικά με τις συλλεκτικές του δραστηριότητες.

Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να γίνει συλλέκτης, τον είχα ρωτήσει. Πρέπει να υπάρχει το γονίδιο, μου είχε απαντήσει.

Και γιατί ο κάθε συλλέκτης προσανατολίζεται στη συγκεκριμένη συλλογή; Σίγουρα είναι το ενδιαφέρον για το αντικείμενο. Μου είχε, μάλιστα, αναφέρει την περίπτωση ενός Άγγλου μεγαλοτραπεζίτη που ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας και για κάποιους λόγους δεν πραγματοποίησε την επιθυμία του και ο οποίος έχει μια από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές σχεδιαστικών οργάνων.

Πολλά ερωτήματα μπορεί να υποβάλλει κανείς σχετικά. Παραδείγματος χάριν, το τι σκέπτονται για την τύχη των συλλογών τους.

Ο Ντ. Γκετζ στο βιβλίο του «Το θεώρημα του παπαγάλου» αναφέρεται στην περίπτωση του συλλέκτη με την αρρωστημένη συμπεριφορά, ο οποίος κρατούσε αποκλειστικά για πάρτι του τα έργα τέχνης που είχε στην κατοχή του απαγορεύοντας οποιονδήποτε άλλον να τα δει.

Στην κουβέντα που είχα κάνει με τον Κουτρουβέλη μου είχε μιλήσει για τον τρόπο επιλογής των έργων που αγόραζε. Η αξιολόγηση είναι μια πολύ δύσκολη δουλειά. Θέλει διάβασμα, έρευνα, χρόνο, κόπο, ένστικτο, τακτική, και η απόκτηση συνήθως σημαντικά ή και πάρα πολλά χρήματα.

Επίσης χρειάζεσαι και κάποιες επιπρόσθετες ικανότητες που θα σου επιτρέπουν να αντιλαμβάνεσαι και να αποφεύγεις τους όποιους επιτήδειους οι οποίοι θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν το ακριβό σου πάθος.

«Η συλλογή δεν είναι ποτέ μια εύκολη υπόθεση. Μερικές φορές πρέπει να απαρνηθείς βασικές βιοποριστικές σου ανάγκες. Βέβαια αυτό το κάνεις χωρίς να σκέφτεσαι, γιατί αν το σκεφτείς τότε δεν είσαι συλλέκτης. Το κόστος δεν το πληρώνεις μόνος σου, το πληρώνουν όλοι οι άνθρωποι που είναι γύρω σου. Κανείς συλλέκτης δεν θέλει τη συλλογή του να σκορπίζεται και σίγουρα πάντα αναζητά κάποια στέγη. Εάν κάποια στιγμή κάποιος πιτσιρικάς περάσει από κάπου και τη δει και πει μέσα του «αυτή δεν είναι τίποτα ρε μεγάλε. Εγώ όταν μεγαλώσω θα δεις τι θα μαζέψω» τότε θα έχω κερδίσει τον παράδεισο, υποστήριζε ο Κουτρουβέλης.

Στις υγιείς περιπτώσεις, συνήθως, οι συλλέκτες ή προσφέρουν τη συλλογή τους σε κάποιο δημόσιο φορέα, οπότε μάλλον θα είναι τυχεροί αν βρουν τη θέση που τους αξίζει κάπου τα αντικείμενα της συλλογής τους, ή δημιουργούν κάποιο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα σύλλογο ο οποίος τα διαχειρίζεται.

Βρισκόμαστε ήδη στον 10^ο μήνα των επετειακών εορταστικών εκδηλώσεων που διοργάνωσε η Περιφέρεια Κρήτης με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Αρκετές εκδηλώσεις έγιναν σε όλη την Κρήτη, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.

Μια από τις ενταγμένες στον επίσημο εορτασμό είναι και η έκθεση από επιλεγμένες  εικόνες και καρτ ποστάλ, μέρος της μεγάλης συλλογής του δημοσιογράφου Νίκου Τραντά, την οποία διοργανώνει από 16-30 Οκτωβρίου στην Δημοτική Πινακοθήκη ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Αγίου Νικολάου.

Οι εικόνες της έκθεσης προέρχονται από εφημερίδες ευρωπαϊκών χωρών (Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Γερμανίας) οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για την εικονογράφηση άρθρων και ανταποκρίσεων από την επαναστατημένη Κρήτη της περιόδου 1880-1913.

Ο δημοσιογράφος  Νίκος Τραντάς, ανήκει στην κατηγορία των συλλεκτών ιστορικών τεκμηρίων. Τα όσα αναφέραμε στην αρχή του άρθρου αφορούν και τη δική του δραστηριότητα. Χρόνος πολύς, χρήμα, ψάξιμο, διάβασμα, ενημέρωση αλλά και χαρά μεγάλη όταν το αποτέλεσμα έχει ευτυχή κατάληξη.

Μου δημιούργησε μεγάλη έκπληξη όταν μου απάντησε ακριβώς όπως και ο Κουτρουβέλης: Ο συλλέκτης το έχει στο γονίδιο. Έτσι γεννιέται, μου είπε, απαντώντας σε σχετικό ερώτημά μου.

Σε άλλο ερώτημα, γιατί ειδικά αυτή η συλλογή, μου είπε: «Είχα ξεκινήσει με γραμματόσημα. Για διάφορους λόγους τα εγκατέλειψα. Το ενδιαφέρον μου για τη συγκεκριμένη συλλογή προέκυψε όταν έπεσε στα χέρια μου ένα σχολικό βιβλίο γεωγραφίας του 1900, της Κρητικής Πολιτείας (το βιβλίο εκτίθεται στην έκθεση). Είχε μέσα, μαζί με τα άλλα κράτη και το κράτος της Κρήτης. Αυτό ήταν. Μου προκάλεσε τέτοιο ενδιαφέρον που όταν αργότερα ήρθα στην Αθήνα για να σπουδάσω Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο, άρχισα να ψάχνω και να μαζεύω οτιδήποτε είχε σχέση με την ιστορική αυτή περίοδο της Κρήτης: Γκραβούρες, καρτ ποστάλ, εφημερίδες κ.α. Για καθαρά οικονομικούς λόγους επικέντρωσα στην περίοδο της αυτονομίας και τη μετάβαση στην Ένωση. Με το υστέρημα, εννοείται, κυρίως την περίοδο των φοιτητικών μου χρόνων. Και συνεχίζεται, βέβαια, μέχρι σήμερα».

Η έκθεση αποτελείται από τέσσερις ενότητες. Η πρώτη αφορά την τελευταία φάση της επαναστατικής περιόδου 1880-1900. Η δεύτερη την επέμβαση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων και την παρουσία τους στη μεγαλόνησο. Η τρίτη την έλευση του πρίγκιπα αρμοστή και η τέταρτη αφορά καρτ ποστάλ από τις εκδηλώσεις της Ένωσης.

Το υλικό που εκτίθεται στην Πινακοθήκη σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζεται για πρώτη φορά. Ο επισκέπτης θα δει εικόνες, φωτογραφίες, χαρακτικά, λιθογραφίες και σκίτσα σε καλής ποιότητας δημοσιογραφικό χαρτί, κάποιες είναι ρετουσαρισμένες, και θα μπορέσει να σχηματίσει μια πολύ καλή εικόνα για τα πολλά και σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία του τόπου μας εκείνη την περίοδο.

Η επιλογή των εκθεμάτων έχει γίνει με ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα. Είναι συμπαγής, συνεκτική, έχει στηθεί με μεράκι και υψηλή αισθητική και οι ερμηνευτικές σημειώσεις που συνοδεύουν τις εικόνες είναι λιτές, χρηστικές και άκρως κατατοπιστικές. Η αίσθηση που δημιουργείται στον επισκέπτη κατά την άποψή μας δεν θα τον οδηγήσει σε ακραίους συναισθηματισμούς αλλά θα τον κάνει να βιώσει καλά το κλίμα της εποχής των μεγάλων γεγονότων που διαδραματίστηκαν στην μαρτυρική μεγαλόνησο και τα οποία οδήγησαν τελικά στην πολυπόθητη Ένωση.

Είναι μια μοναδική ευκαιρία να περάσουν όλοι οι μαθητές κάθε βαθμίδας και οι πολίτες της περιοχής  για να δουν μια πολύ υψηλού επιπέδου έκθεση. Μια από τις πιο σημαντικές εκδηλώσεις στον τόπο μας, στο πλαίσιο των 100 χρόνων από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Είναι ακόμα μια αφορμή για να σκεφθεί ο κ. Τραντάς το πώς θα μπορούσε να δημοσιοποιήσει το υλικό που διαθέτει ίσως με κάποιες εκδόσεις ή με τη δημιουργία μια μόνιμης έκθεσης. Συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της θαυμάσιας έκθεσης.

Ι. Σταμέλος

stamelosioa@gmail.com