Ο ρόλος του πνευματικού ανθρώπου σε εκδήλωση της Ιστορικής-Λαογραφικής Εταιρείας

Οι ανάγκες των ανθρώπων κατά Maslow ιεραρχούνται από τις βασικές προς την αυτοολοκλήρωση, σε φυσιολογικές και ασφαλείας προς τις κοινωνικές και την αυτοανάπτυξη, από τα υλικά αγαθά προς τις κοινωνικές αξίες και την ολοκλήρωση του ατόμου. Μέριμνα, συνήθως, των οργανωμένων κοινωνιών είναι  η εξασφάλιση των στοιχειωδών αναγκών για τα μέλη τους και η διευκόλυνση για τις υπόλοιπες.

Κατά βάση, αυτοί που δείχνουν το δρόμο για την ανάπτυξη των κοινωνιών είναι οι πνευματικοί άνθρωποι, ως ταγοί, οι οποίοι τις πιο πολλές φορές δεν έχουν κάποιο επίσημο θεσμικό ρόλο. Υπέρτατο όπλο τους η γνώση.

Γιατί μόνο η γνώση μπορεί να καταπολεμήσει την άγνοια, την αμάθεια και τη δεισιδαιμονία. Η επιστημονική αλήθεια μόνο, μπορεί να εξοβελίσει τις δοξασίες και την ημιμάθεια, η ομορφιά που προκύπτει από αυτήν και την Τέχνη μπορούν να περιορίσουν την ασχήμια, η αρετή -με την αρχαιοελληνική της σημασία- μπορεί να περιορίσει την αδικία, τη βία, το μίσος και τη χυδαιότητα. Υπέρτατος σκοπός του πνευματικού ανθρώπου, λοιπόν, είναι -θα πρέπει να είναι- η υπηρέτηση και ο διαφωτισμός της κοινωνίας.

Όλοι οι άξιοι του ονόματος πολιτισμοί έδωσαν και δίνουν πρωταρχικό παιδαγωγικό ρόλο στους πνευματικούς ανθρώπους. Οι Έλληνες, προπάντων, θεωρούσαν παιδαγωγούς του λαού όχι μόνο τους Φιλόσοφους, αλλά και τους Ποιητές. Οι μεγάλοι τραγικοί και κωμωδιογράφοι δίδασκαν και διδάσκουν και σήμερα την κοινωνία.

Ο πνευματικός άνθρωπος, όμως, εκτός από παιδαγωγός της κοινωνίας θα πρέπει να είναι και φρουρός των θεσμών και των αξιών της. Τα πνευματικά αγαθά απαιτούν και το κατάλληλο περιβάλλον για να αναπτυχθούν και να καρπίσουν.

Η Ιωνία και η Αρχαία Ελλάδα, όπου τέθηκαν οι βάσεις του σύγχρονου πολιτισμού, μας άφησαν και μια άλλη μεγάλη παρακαταθήκη: Το μόνο έδαφος που μπορούν να γεννηθούν, να ριζώσουν, να ανθίσουν και να καρπίσουν τα πνευματικά αγαθά, είναι το ελεύθερο έδαφος. Το τείχος που μπορεί να τα διαφυλάξει είναι αυτό της ελευθερίας. Ο πνευματικός άνθρωπος που φιλοδοξεί την «τελείωση» του εαυτού του και των άλλων, είναι ουτοπιστής και σκιαμάχος, αν δε χτίζει το οικοδόμημά του πάνω σ’ ελεύθερα θεμέλια. Το μοναδικό του όπλο – το Πνεύμα – ατροφεί, αδρανεί, αφανίζεται, μέσα στο τέλμα της δουλείας. «Στοχάζεται καλά, όποιος στοχάζεται ελεύθερα», έλεγε ο Ρήγας Φεραίος. Μόνο η Ελευθερία – η ελεύθερη σκέψη, η γνώμη, και η διαβίωση – δίνουν τη δυνατότητα στη Γνώση, στην Αλήθεια και στην Αρετή, να υπάρξουν και να αναπτυχθούν.

Ο Καμύ, χρησιμοποιώντας το μύθο του γυμνού βασιλιά από το γνωστό παραμύθι του Άντερσεν, έλεγε ότι «ο ρόλος του πνευματικού ανθρώπου είναι να δείχνει ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, όταν είναι γυμνός, κι όχι να περιγράφει εκστατικά τα ανύπαρκτα και φανταστικά ρούχα του». Ο πνευματικός άνθρωπος, κατά τον Καμύ, είναι το παιδάκι που φωνάζει ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός.

Και ο Ιονέσκο, επίσης, λέει παραστατικά για το δικό του το συνάφι: Εμείς είμαστε σαν τα μαντρόσκυλα. Γαβγίζουμε. Όπλα δεν έχουμε. Ακούει όμως ο τσοπάνος, βγαίνει έξω και διώχνει το λύκο. Αυτός είναι ο ρόλος μας: Όπλα δεν έχουμε, μόνο γαβγίζουμε...

Ο Ελύτης, ακόμα, για το δικό του σινάφι, λέει με ποιητικό τρόπο, όπως αυτός μοναδικά γνωρίζει: «Ο ποιητής δείχνει και η ορατότητα μεγαλώνει».

Στις μέρες μας, περισσότερο από ποτέ, τον πνευματικό άνθρωπο με συνείδηση ευθύνης έχουμε ανάγκη και οι υπηρεσίες του κατά τη γνώμη μας είναι ανυπολόγιστης αξίας. Το κρίσιμο ερώτημα  όμως είναι αν υπάρχουν τέτοιοι σήμερα και αν ναι που βρίσκονται. Μήπως στα γραπτά τους και στο δικό τους μικρόκοσμο; Ή μήπως η όποια στράτευσή τους έχει αναιρέσει τον πραγματικό τους ρόλο;

Την Τρίτη 12 Μαρτίου και ώρα 19.00 στην αίθουσα διαλέξεων του Επιμελητηρίου Λασιθίου, ο Επίκουρος Καθηγητής Οφθαλμολογίας και λόγιος Γιώργης Μαρκάκης θα μας παρουσιάσει τις απόψεις του στη διάλεξη που οργανώνουμε με θέμα «Προς ένα νέο ανθρωπισμό της επιστήμης» και θα προσπαθήσει να απαντήσει σε μερικά ερωτήματα, όπως:

-Εκτέλεσε η Επιστήμη μέχρι σήμερα το έναντι του ανθρώπου χρέος της με την ίδια επιμέλεια και φροντίδα, όπως το έπραξε και το πράττει έναντι της συνόλης γνωσιακής διαδικασίας;

-Μπορεί η φανατική της προσήλωση στο «αίτημα της αντικειμενικότητας» να εμποδίζει την από μέρους της Επιστήμης κατανόηση των αναγκών της ανθρώπινης καθημερινότητας;

-Υπάρχουν δείγματα ότι η σύγχρονη Επιστήμη αρχίζει να υιοθετεί «ανθρωπινότερες» συμπεριφορές;

Η διάλεξη διοργανώνεται από την Ιστορική Λαογραφικής Εταιρεία Ν. Λασιθίου και το περιοδικό «Αμάλθεια» και η εκδήλωση θα κλείσει με την «Αυτοσχέδιο Χορωδία» η οποία θα αποδώσει μερικά τραγουδάκια για την περίσταση. Η είσοδος θα είναι ελεύθερη.

Ι. Σταμέλος