Μάνος Δανέζης

«Στην Εκπαίδευση ο πολίτης οφείλει το ζην στην Παιδεία του ευ ζην»

υποστηρίζει ο καθηγητής Μάνος Δανέζης στη συνομιλία που είχε με τον Γιάννη Σταμέλο

Ο Μάνος Δανέζης είναι Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 190 επιστημονικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά με κριτές και πρακτικά διεθνών συνεδρίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει εργασθεί στα Αστεροσκοπεία του Παρισιού και της Haute Provence (Γαλλία), της Τεργέστης (Ιταλία), του Konkoly (Ουγγαρία), του Βελιγραδίου (Σερβία) και του Κρυονερίου (Ελλάδα).

Έχει γράψει 14 βιβλία Φυσικής - Αστροφυσικής και Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Θετικών Επιστημών. Στο βιβλίο "Η Κοσμολογία της Νόησης - Εισαγωγή στην Κοσμολογία" απονεμήθηκε το βραβείο "Αρώνη" από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (2004). Έχει συμμετάσχει στη συγγραφή 6 Διδακτικών Πανεπιστημιακών Συγγραμμάτων, έχει κάνει την επιστημονική επιμέλεια 7 βιβλίων και 12 στατιστικές μελέτες. Ακόμη, είναι συγγραφέας 250 επιστημονικών άρθρων και περισσότερων από 350 άρθρων κοινωνικού ενδιαφέροντος στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο.

Τα τέσσερα τελευταία χρόνια με την συνεργασία του Αναπληρωτή Καθηγητή Δρ Ε. Θεοδοσίου, είναι δημιουργός, παρουσιαστής και επιστημονικός υπεύθυνος της τηλεοπτικής επιστημονικής σειράς της ΕΤ3 «Το Σύμπαν που αγάπησα» (107 ημίωρα επεισόδια). Για την σειρά αυτή του απονεμήθηκε το "Hellenic-American University prize" στο 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Επιστημονικών Ταινιών.

Το 2007 του απονεμήθηκε τιμητική διάκριση της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών για το συνολικό επιστημονικό και εκπαιδευτικό του έργο. Είναι μέλος πολλών ελληνικών και ξένων Επιστημονικών Ενώσεων.

Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιστήμης, Τέχνης και Τεχνολογίας που διοργανώνει το Παράρτημα Λασιθίου της Μαθηματικής Εταιρείας θα μιλήσει με θέμα «Επιστήμη και Νέος Πολιτισμός». Στο περιθώριο των εκδηλώσεων αυτών είχαμε με τον Καθηγητή Μ. Δανέζη την παρακάτω συνομιλία.

-Τι είδους χημεία υπάρχει με τον κ. Στράτο Θεοδοσίου ώστε όλες σχεδόν οι εργασίες σας να είναι από κοινού;

-Με τον Στράτο συμβαίνει να έχουμε κοινό επιστημονικό αντικείμενο, την αστρική φασματοσκοπία, την ίδια ηλικία, εργαζόμαστε στον ίδιο χώρο και έχουμε κοινά ενδιαφέροντα. Αρχικά η επαγγελματική μας συνεργασία ήταν αυτονόητη. Η συνεργασία αυτή μετά 30 και πλέον χρόνια πανεπιστημιακής και κοινωνικής ζωής εξελίχθηκε σε αδελφική και οικογενειακή φιλία.

Σήμερα είναι πολύ δύσκολο να βρεις ανθρώπους που να μπορείς να στηρίζεσαι πάνω τους, και οι οποίοι έχουν αποδείξει στην πάροδο των δεκαετιών ότι βάζουν την φιλία πάνω από ποταπές, μικρόθορες και εγωκεντρικές μικρότητες και μωροφιλοδοξίες.

-Το τελευταίο σας βιβλίο «το Μέλλον του Παρελθόντος μας» το αφιερώνετε σε όλους εκείνους που συνεχίζουν να τολμάνε να σκέφτονται και να εκφράζονται ελεύθερα ασχέτως του κοινωνικού και επαγγελματικού κόστους που πολλές φορές είναι αβάσταχτο. Διακρίνετε κάποιον ηρωισμό σ’ αυτούς που κάνετε την αφιέρωση στις μέρες μας;

-Στις ημέρες μας αποτελεί έναν ακραίο ηρωισμό το να εκφράζεις ελεύθερα το λογικά και ηθικά «αυτονόητο». Ζούμε σε ένα καταρρέον πολιτισμικό ρεύμα που το «νόμιμο» δεν είναι πάντα και «ηθικό», το πολίτευμά μας είναι κάτι «σαν Δημοκρατία» και όχι Δημοκρατία, η θρησκεία μας κάτι σαν «Χριστιανισμός» και όχι πάντα Χριστιανισμός.

Μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα αξιών, οι σχέσεις των ανθρώπων γίνονται υποκριτικές και διέπονται από την λογική του ότι «ο μικρότερος υπακούει τον μεγαλύτερο, ο κατώτερος τον ανώτερο και ο αδύνατος το δυνατό». Βέβαια οι έννοιες «μικρότερος», «κατώτερος» και «αδύνατος» καθορίζονται βασικά από οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια.

Μέσα σε ένα τέτοιο εκφυλισμένο πολιτισμικό ρεύμα δεν νομίζετε ότι είναι ηρωικό για τον «μικρότερο», τον «κατώτερο» και τον «αδύνατο» να εκφράζεται ελεύθερα απέναντι στον «μεγαλύτερο», τον «ανώτερο», και τον «δυνατό», και μάλιστα χωρίς κοινωνικό και επαγγελματικό κόστος;

- Πιστεύετε ότι ζούμε σήμερα το τέλος μιας μεγάλης επιστημονικής επανάστασης και ως εκ τούτου θα πρέπει να περιμένουμε μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις;

-Η ιστορία διδάσκει ότι αποτέλεσμα μιας μεγάλης επιστημονικής επανάστασης είναι η ανατροπή των θεμελιωδών πολιτισμικών δεδομένων μιας εποχής. Αυτό σημαίνει ότι μέσω μιας νέας επιστημονικής γνώσης ανατρέπονται εκ βάθρου τόσο τα κοινωνικά δεδομένα όσο και πολλές από της θρησκευτικές αγκυλώσεις. Αυτό ακριβώς συνέβη και μετά την μεγάλη επιστημονική επανάσταση του 16^ου -17^ου αιώνα.

Ήδη μέσα στον 20^ο αιώνα έχει ολοκληρωθεί μια νέα μεγάλη επιστημονική επανάσταση και δεν χρειάζεται να περιμένουμε τις μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις. Ήδη βιώνουμε τις οδύνες ενός πολιτισμικού τοκετού τον οποίο συνειδητοποιούμε τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό και θρησκευτικό επίπεδο. Όλοι μας βέβαια θα έχουμε αντιληφθεί ότι η οικονομική κατάρρευση των δυτικών κοινωνιών, την οποία δοκιμάζουμε και στην χώρα μας, δεν αποτελεί το αίτιο αλλά το αποτέλεσμα της αποσάθρωσης του κρατούντος δυτικού πολιτισμικού ρεύματος. Πίσω από την οικονομική κατάρρευση βρίσκεται η κατάρρευση των ανθρώπινων αξιών και αρχών, η αποδόμηση της ψυχικής, πνευματικής και κοινωνικής σχέσης μεταξύ των ανθρώπων.

-Με ποιον τρόπο μπορούν σήμερα οι επιστήμονες να αποτελέσουν τον ισχυρό βραχίονα για να ξεπεραστεί η πολιτισμική κρίση;

-Η Ελληνική κοινωνία μετά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821, ενώ ανέδειξε μια σειρά λαμπρών διαφωτιστών, δεν είχε την τύχη να ζήσει μια περίοδο «λαϊκού διαφωτισμού». Το γεγονός αυτό δημιούργησε μια χαοτική πολιτισμική οπισθοδρόμηση, εφόσον ο Έλληνας πολίτης όχι μόνο δεν έγινε κοινωνός των σαρωτικών πολιτισμικών ανακατατάξεων της δυτικής Ευρώπης (Βολταίρος, Ρουσώ κ.α), αλλά μετά 400 χρόνια σκλαβιάς συνέχιζε να αγνοεί ακόμα και βασικά ιδεώδη του δικού του, του Ελληνικού πολιτισμού.

Το πολιτισμικό αυτό έγκλημα δεν πρέπει να επαναληφθεί την σημερινή εποχή στην πατρίδα μας, μια εποχή αλλαγής και αναμόρφωσης των δυτικών πολιτισμικών δεδομένων. Ο Έλληνας επιστήμονας τη σκληρή αυτή μεταβατική περίοδο, εκτός από ερευνητής, πρέπει να παίξει και τον ρόλο του «λαϊκού διαφωτιστή» αν θέλουμε το νέο υπό διαμόρφωση πολιτισμικό ρεύμα να οδηγηθεί εκεί που η «κοινωνία» και όχι οι «αγορές», έχει ανάγκη. Είναι αυτό δυνατόν; Ναι αλλά είναι πολύ δύσκολο εφόσον ο ρόλος του «λαϊκού διαφωτιστή» αποτελεί, σε πολλές περιπτώσεις, μειονέκτημα για την «καριέρα» ενός επιστήμονα. Το μεγάλο αυτό πρόβλημα της επιστήμης το εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο ό Edgar Morin

«Η πρωτοφανής πρόοδος των γνώσεων συνοδεύεται με μια απίστευτη πρόοδο της άγνοιας.

Η πρόοδος των ευεργετικών όψεων της επιστημονικής γνώσης, συμβαδίζει με την πρόοδο των επιβλαβών και θανατηφόρων χαρακτηριστικών της.

Η αυξημένη πρόοδος των εξουσιών της επιστήμης συνοδεύεται με μια αυξανόμενη κοινωνική αδυναμία των επιστημόνων να συμμετάσχουν στην διαμόρφωση και τον έλεγχο αυτών των εξουσιών.

Η Επιστημονική εξουσία είναι κατακερματισμένη στο επίπεδο της έρευνας, αλλά λειτουργεί συγκεντρωμένη και αλληλένδετη με την πολιτική και την οικονομία.

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών επιφέρει οπισθοδρόμηση και επηρεάζει τα κοινωνικά και προσωπικά προβλήματα…

…Τελικά, και αυτό είναι το σημαντικότερο, η διαδικασία της κατακερματισμένης γνώσης-εξουσίας, τείνει να καταλήξει, αν δεν προβληθούν αντιστάσεις από το εσωτερικό των ίδιων των επιστημών, σε ένα ολοκληρωτικό μετασχηματισμό του νοήματος και της λειτουργίας της γνώσης. Η γνώση δεν δημιουργείται πια για να τη σκεφτούμε, να τη στοχαστούμε, να τη συζητήσουμε ως ανθρώπινες υπάρξεις ώστε να οξύνουμε την όρασή μας πάνω στον κόσμο και να φωτίσουμε τη δράση μας μέσα σ’ αυτόν, αλλά παράγεται για να αποθηκεύεται σε τράπεζες δεδομένων και να την χειρίζονται ανώνυμες δυνάμεις…

… Έτσι η καταγγελία του πολιτικού από τον επιστήμονα γίνεται για τον ερευνητή το μέσον για να υπεκφύγει τη συνειδητοποίηση των αμοιβαίων και σύνθετων επιδράσεων ανάμεσα στην επιστημονική, την τεχνική, την κοινωνιολογική και την πολιτική σφαίρα. Τον εμποδίζει να συλλάβει την πολυπλοκότητα της σχέσης μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας και τον ωθεί να αποφύγει το πρόβλημα της ευθύνης που είναι εγγενής στην επιστημονική του ιδιότητα…».

- Συμμερίζεσθε την άποψη του Αϊνστάιν ότι το άτομο σήμερα την εξάρτησή του από την κοινωνία (φυσικά δικαιώματα, οικονομική ύπαρξη) την εκλαμβάνει ως απειλή; Πιστεύετε, ακόμα, ότι ο άνθρωπος μπορεί να βρει πραγματικό νόημα στη ζωή αφιερώνοντας τον εαυτό του στην κοινωνία;

-Ένα πολιτισμικό ρεύμα δομείται πάνω στην ανάγκη σύμπραξης μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων προκειμένου να αντιμετωπίσουν από κοινού μια σειρά φόβων οι οποίοι αφορούν τόσο την βιολογική, ψυχική και πνευματική επιβίωση όσο και την αντιμετώπιση των βίαιων φυσικών γεγονότων. Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε και τους μεταφυσικούς ανθρώπινους φόβους με προεξάρχοντα τον φόβο του θανάτου. Το σύνολο των συμφωνιών μιας κοινωνίας ανθρώπων προκειμένου να συμπράξουν στην αντιμετώπιση των φόβων τους, καθώς και οι τρόποι έκφρασης και εξωτερίκευσης των συμφωνημένων αποτελούν τα θεμέλια ενός πολιτισμού. Βέβαια αυτά τα συμφωνημένα συνεχώς αναμορφώνονται, αλλάζουν ή ανατρέπονται όσο η γνώση και οι ανάγκες της κοινωνίας μεταβάλλονται. Με τον τρόπο αυτό αλλάζει συνεχώς ο πολιτισμός μιας κοινωνίας.

Το νόημα λοιπόν ενός πολιτισμού είναι η ενότητα της κοινωνίας απέναντι στους φόβους της, η αλληλεγγύη, η αγάπη και η κατανόηση. Κάθε προσπάθεια κατακερματισμού αυτής της κοινωνικής ενότητας που περιγράφεται από το «εμείς», και η αντικατάστασή της από την λογική της διαίρεσης σε ανεξάρτητα άτομα που κύρια φιλοσοφία έχουν το «εγώ», καταστρέφει τα θεμέλια ενός πολιτισμού και τον οδηγεί στην κατάρρευση. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και σήμερα και είναι ευτυχής ο άνθρωπός ο οποίος αντιλαμβανόμενος τα αίτια αυτής της κατάρρευσης αγωνίζεται να τα ανατρέψει.

Παρά όμως τη συνεχή διαδικασία αλλαγής των πολιτισμικών αναγκαιοτήτων οι διοικητικές δομές των εκφράσεων ενός πολιτισμικού ρεύματος θεοποιούν, αφού παραποιήσουν και εκχυδαΐσουν, το δόγμα της σταθερότητας και το αναλλοίωτο κάποιων πρωταρχικών κοινωνικών, επιστημονικών και θεολογικών συμφωνηθέντων. Με την πάροδο του χρόνου η δυσαρμονία μεταξύ των αναγκών της κοινωνίας και των δογμάτων των διοικητικών δομών γίνεται αφόρητη και βασανιστική. Ο άνθρωπος ο οποίος ζει και αναζητά την ασφάλειά του μέσα σε ένα τέτοιο πολιτισμικό πλαίσιο, ασφαλώς και νιώθει ότι βρίσκεται υπό το καθεστώς μιας διαρκούς απειλής.

- Σε τι βαθμό οι αντιλήψεις μιας κοινωνίας για το χώρο και το χρόνο καθορίζουν τη στάση και τις δράσεις των ανθρώπων;

-Αρχικά θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι οι Θετικές Επιστήμες δεν θεμελιώνονται πάνω σε πειραματικά αποδεδειγμένες έννοιες όπως αφήνουμε πολλές φορές να εννοηθεί. Οι βάσεις των θετικών Επιστημών είναι οι επόμενες τρεις έννοιες: η ύλη (μάζα), ο χρόνος και ο χώρος (διάσταση). Οι έννοιες αυτές δεν αποτελούν όμως τη βάση μόνο των θετικών επιστημών αλλά συγχρόνως και της θεολογίας και πολλών κοινωνικών συστημάτων.

Οι έννοιες αυτές, όπως γνωρίζουμε, δεν είναι κάτι χειροπιαστά και αντικειμενικά προσδιορισμένες, αλλά φιλοσοφικά κατηγορούμενα προσδιοριζόμενα με διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικούς πολιτισμούς, η σε διαφορετικές εποχές

Αν ανατραπεί το εννοιολογικό περιεχόμενο αυτών των φυσικών εννοιών θα αλλάξει σιγά-σιγά και η επιστημονική, θρησκευτική και κοινωνική βάση του δυτικού πολιτισμού και, αργά ή γρήγορα, ολόκληρη η δομή του πολιτισμού μας

Η ανατροπή όμως του εννοιολογικού περιεχομένου αυτών των φυσικών εννοιών έχει ήδη συντελεστεί. Οι κλασικές επιστημονικές θέσεις έχουν ανατραπεί δραματικά από τα μέσα του 19ου αιώνα. Η κατάρρευση του πυλώνα της κλασσικής επιστημονικής κοσμοθεωρίας παρασύρει σε κατάρρευση ολόκληρο το Δυτικό Πολιτισμικό Ρεύμα

Επειδή όμως πολλοί μπορεί να μην πιστέψουν την ουσιαστική επίδραση του πυλώνα της επιστήμης πάνω στην συγκρότηση των άλλων πολιτισμικών πυλώνων θέλουμε να υπενθυμίσουμε τα επόμενα.

Αλλαγή της επιστημονικής αντίληψης για το τι είναι η ύλη, μάζα, χρόνος και χώρος, αναγκάζει σε αναθεώρηση κάθε κοινωνικό σύστημα που έχει στηριχθεί στις παλαιότερες αυτές αντιλήψεις (Διαλεκτικός Υλισμός-Μαρξισμός-Κομμουνισμός) όπως και μια σειρά φιλοσοφικών συστημάτων που επηρέασαν την δομή και την σκέψη του Δυτικού πολιτισμού (Υλισμός, Μηχανοκρατία κλπ).

Στο πεδίο της Θεολογίας η αλλαγή της επιστημονικής αντίληψης π.χ πάνω σε θέματα Βιολογίας, όπως η θεωρία καταγωγή των ειδών, η φυσική συγκρότησης και γέννηση του Σύμπαντος, για το τι υπήρχε πριν τι δημιουργία του Σύμπαντος, του τι είναι η ύλη, μάζα, χρόνος και χώρος, για το τι είναι στην πραγματικότητα αυτό το οποίο αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, αλλάζουν σοβαρά πολλά σημεία της θεολογικής δογματικής.

-Από ποιους δημιουργείται ο κώδικας κοινωνικής συμπεριφοράς των επιστημόνων

-Ο κώδικας κοινωνικής συμπεριφοράς ενός επιστήμονα πρέπει να έχει σαν βάση του δύο βασικές αρχές, την ατομική και συλλογική συνείδησή του και τους κανόνες επιστημονικής δεοντολογίας. Δυστυχώς όμως πολλές φορές η προσήλωση στις δύο αυτές αρχές δεν εξασφαλίζει την κακώς εννοούμενη έννοια της «καριέρας». Στην περίπτωση αυτή οι ανθρώπινες μικρότητες και αδυναμίες είναι οι δημιουργοί της κοινωνικής συμπεριφοράς των επιστημόνων. Αυτές οι περιπτώσεις γίνονται όλο και περισσότερες στα πλαίσια του καταρρέοντος δυτικού πολιτισμού και σε αυτές αναφέρομαι όταν με κάποια δόση χιούμορ διατυπώνω την άποψη ότι «η Επιστήμη θα ήταν κάτι υπέροχο, αν δεν υπήρχαν κάποιοι επιστήμονες».

-Γράφετε στο τελευταίο σας βιβλίο ότι «Η επιστήμη δεν είναι αυτοσκοπός αλλά μέσο ανάπτυξης των φυσικών, νοητικών, ψυχικών και συναισθηματικών δυνατοτήτων του ανθρώπου». Τι συμβαίνει μ’ αυτούς που δεν συμμερίζονται τις απόψεις αυτές;

-Η προηγούμενη άποψη για το «ποιος είναι ο σκοπός της επιστήμης» είναι μια προσωπική μου εκτίμηση με την οποία συμφωνούν πάρα πολλοί επιστήμονες. Υπάρχουν βέβαια και εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Η κρίση επαφίεται στην κοινωνία των ανθρώπων και την Ιστορία.

- Πιστεύετε στο τυχαίο (στις συμπτώσεις);

-Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Τα πάντα μέσα στο Σύμπαν υπόκεινται σε μια σειρά φυσικών νόμων που μπορούν να συμβούν, με μικρότερη ή μεγαλύτερη πιθανότητα, κάτω από συγκεκριμένες φυσικές συνθήκες. Τα γεγονότα τα οποία θεωρούμε ως συμπτώσεις, πιστεύω ότι είναι τα αποτελέσματα κάποιων φυσικών διαδικασιών που μπορούν να συγκριθούν με κάποια πολύ ευαίσθητα κβαντικά πειράματα. Στα πειράματα αυτά ο άνθρωπός δεν είναι απλά ανεξάρτητος και ουδέτερος παρατηρητής αλλά βασικός συμμέτοχος και συνδιαμορφωτής των αποτελεσμάτων τους.

-Τι είναι αυτό που κάνει δυο αστροφυσικούς να αναφέρονται στην «Αρχή της Αγάπης» των Ευαγγελίων;

-Αναφερόμαστε πολλές φορές στην «αρχή της αγάπης» χωρίς επιθετικούς προσδιορισμούς. Διαφοροποιείται η ανάγκη αποδοχής αυτής της αρχή αν την προσδιορίσουμε ως χριστιανική, βουδιστική ή μουσουλμανική; Ασφαλώς και όχι, όμως έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε αναχρονιστικό κάθε αγαθό που φέρει τον προσδιορισμό «χριστιανικό», ασχέτως αν το αναζητούμε παθιασμένα σε ψυχικό, πνευματικό και βιολογικό επίπεδο. Η «αγάπη» ως έννοια εμπεριέχει και επεκτείνει ένα σύνολο άλλων πολιτισμικών αγαθών όπως, την «ανοχή», την «αλληλεγγύη», την «αλληλοκατανόηση», την «ειρηνική συμβίωση», κ.α.

Ίσως η εμπάθεια αυτή πηγάζει από μια εμμονή μας να ταυτίζουμε τις φιλοσοφικές και κοινωνικές αξίες κάποιων θεολογιών με τις απαράδεκτες διοικητικές δομές των αντίστοιχων θρησκειών που τις επικαλούνται στα λόγια, ενώ συγχρόνως εκχυδαΐζουν και μηδενίζουν στην πράξη το νόημα και την πρακτική τους εφαρμογή.

Στην περίπτωσή μας επικαλούμαστε την έννοια της «αγάπης» που ταυτίζεται με την έννοια του αρχαιοελληνικού «έρωτα». Σύμφωνα με τους Ορφικούς ο Έρωτας με την μορφή μιας δίνης, πετάχτηκε μέσα από τα συντρίμμια του αρχικού κοσμικού αβγού και ήταν το αίτιο τόσο της δημιουργίας των πάντων μέσα στο Σύμπαν, όσο και της άρρηκτης ενότητας και συνέχειας των μερών της δημιουργίας, στα πλαίσια του «ενός», μιας αδιαίρετης ολότητας.

Τον «έρωτα», αυτό το πρωταρχικό κοσμολογικό πρώτο αίτιο των Ορφικών, κάποιοι το ονομάζουν σε φιλοσοφικό επίπεδο «Θεό». Επειδή όμως η έννοια «Θεός» παραπέμπει σε θεολογικά δόγματα που χωρίζουν την κοινωνία των ανθρώπων, χρησιμοποιούμε την έννοια της «αγάπης», μια έννοια που όλοι μας αποδεχόμαστε ασχέτων των επί μέρους διαφοροποιήσεων.

Αναζητάμε δηλαδή στην διατύπωση των απόψεών μας «όρους» που να ενώνουν τους ανθρώπους και να μην τους χωρίζουν.

-Σε κάποιο άλλο σημείο του βιβλίου σας ισχυρίζεστε ότι είναι υποχρέωση της Ελλάδας σήμερα είναι να κάνει προτάσεις για τη σύγχρονη Δημοκρατία εναρμονισμένη με τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Βλέπετε να παράγονται ιδέες σ’ αυτόν τον τόπο σήμερα; Είστε αισιόδοξος;

-Πάντοτε οι γονείς είναι υπεύθυνοι για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους και πέραν κάθε αμφισβήτησης η Ελλάδα είναι «μητέρα» της δημοκρατίας.

Στην πατρίδα μας η ελληνική διανόηση έχει επισημάνει σε χιλιάδες σελίδες βιβλίων και άρθρων το μεγάλο πρόβλημα της κατάρρευσης του δυτικού πολιτισμού, έχουν εντοπίσει και προτείνει λύσεις και παρεμβάσεις αλλαγής σε κοινωνικό, επιστημονικό και θεολογικό επίπεδο αλλά κανένα δεν τους έχει δώσει σημασία. Ο μέσος Έλληνας, όπως και ο μέσος πολίτης των δυτικών κρατών, επαναπαυμένος στην πλαστή αίσθηση μιας οικονομικής ευμάρειας που στηρίζεται στα δανεικά και την θεοποίηση της εγωιστικής αυταρέσκειάς του, αδιαφόρησε σε όλες εκείνες τις φωνές που πρότειναν ουσιαστικές αλλαγές σε κοινωνικό, οικονομικό, επιστημονικό και θεολογικό επίπεδο. Ο μέσος πολίτης δεν ήθελε να αλλάξει τίποτα σε ένα σύστημα που του υποσχόταν τα πάντα και πρόσκαιρα μπορούσε να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του αποκρύπτοντας τις πηγές της πλαστής αυτής ευμάρειας.

Το ότι θα αλλάξει αυτή η κατάσταση είναι ηλίου φαεινότερο. Ήδη βιώνουμε τις οδύνες αυτής της πολιτισμικής μετάβασης και είναι στο χέρι μας να την κάνουμε περισσότερο ή λιγότερο οδυνηρή.

-Σε άλλο πάλι σημείο αναφερόμενοι στους πολιτικούς σχηματισμούς λέτε ότι αυτοί θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα πρόπλασμα της κοινωνίας που έρχεται. Πιστεύετε ότι κάτι τέτοιο απασχολεί πραγματικά τους υπάρχοντες πολιτικούς σχηματισμούς στη χώρα μας;

-Όλα τα προηγούμενα που αναφέρετε, συμπληρώνονται στη συνέχεια του κειμένου μας από το ότι θα πρέπει να τα εφαρμόσουν οι πολιτικοί σχηματισμοί «αν θέλουν να επιβιώσουν». Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα εκφράζοντας στην ουσία μια «δημοκρατική ολιγαρχική δομή», έχουν άριστα ανακλαστικά αυτοσυντήρησης. Ήδη κάθε πολίτης θα έχει αντιληφθεί ότι η προσπάθεια ενός τέτοιου μετασχηματισμού των δομών και της προς τα έξω έκφρασης έχει αρχίσει σε πολλά κόμματα. Το αν οι αλλαγές αυτές θα είναι αληθινές, μόνιμες και εναρμονισμένες με τις ανάγκες του νέου πολιτισμικού ρεύματος, είναι υπόθεση όλων μας.

- Ποιο θεωρείτε το σημαντικότερο πρόβλημα της εκπαίδευσης στη χώρα μας;

-Είναι αναμφισβήτητο γεγονός, ότι η παγκόσμια εκπαίδευση και όχι μόνο η ελληνική εκπαίδευση, βρίσκεται σε μια περίοδο βαθιάς κρίσης, η οποία δεν είναι παρά η έκφραση μιας παράλληλης παγκόσμιας κοινωνικής κρίσης αξιών και ιδεών. Το εκπαιδευτικό λοιπόν πρόβλημα δεν είναι μόνο ποσοτικό (δαπάνες Παιδείας), αλλά κυρίως πρόβλημα αξιών, που άλλες χάνονται, άλλες αμφισβητούνται και άλλες γεννιούνται μέσα στη συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνία μας. Είναι η εξωτερίκευση μιας γιγαντιαίας σύγκρουσης ανάμεσα στην κοινωνική δομή που πεθαίνει και σ’ αυτήν που γεννιέται.

Το κύριο ερώτημα μέσα από το οποίο διαφαίνεται η κρίση αυτή είναι:

«Θα δομήσουμε μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας ένα σύστημα αξιών, που μέσω της οικονομικής ανάπτυξης, θα στοχεύει στη δόμηση μιας κοινωνίας Ανθρώπων ή πρέπει η οικονομική ανάπτυξη να είναι αυτοσκοπός, στο βωμό της οποίας θα πρέπει να θυσιάσουμε μέρος ή και το όλον των ανθρώπινων αξιών;»

Επί πλέον θα πρέπει επί τέλους να τονιστεί η διαφοροποίηση μεταξύ των εννοιών της Παιδείας και της Εκπαίδευσης. Αυτό που αρχικά είναι αναγκαίο, προκειμένου να αποκατασταθεί μια νέα ουμανιστική κοινωνική ηθική, είναι η Παίδευση, η οποία σπανίως παρέχεται, και όχι μόνο η Εκπαίδευση του πολίτη. Στην «εκπαίδευση» ο πολίτης οφείλει το ζην αλλά στην Παιδεία το ευ-ζην.