Η Χριστίνα Φίλη συνομιλεί με τον Γιάννη Σταμέλο

Η προσφάτως (29/12/09) βραβευμένη και από την Ακαδημία Αθηνών Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του ΕΜΠ Χριστίνα Φίλη προσκεκλημένη του Παραρτήματος Λασιθίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας θα μιλήσει στο Ελεύθερο Ανοικτό Πανεπιστήμιο του ΠΟΔΑΝ την Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2010 με θέμα «Μαθηματικά και εξουσία». Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής είχαμε την παρακάτω συνομιλία.

-Πότε καταλάβατε ότι είχατε ιδιαίτερη κλίση στα Μαθηματικά;

-Δεν νομίζω πως είχα καμιά ιδιαίτερη κλίση. Στο Γυμνάσιο ήμουνα καλή και στα φιλολογικά μαθήματα.

-Έπαιξε κάποιο ρόλο σ’ αυτό το οικογενειακό σας περιβάλλον;

-Ο πατέρας μου απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων, είχε γερή μαθηματική παιδεία, αγαπούσε τα μαθηματικά και με βοήθησε πολύ.

-Οι δάσκαλοί σας;

-Μεγάλη κουβέντα. Κάθε δάσκαλος προσθέτει ένα λιθαράκι που στη νιότη του κανένας δεν το κατανοεί. Πολύ αργότερα καταλαβαίνει κανείς την αξία του. Πάνω σε πολλά πρόσωπα ριζώνουμε.

-Τι θα πρέπει να διαθέτει ο καλός δάσκαλος μαθηματικών;

- Γενικά το δασκαλίκι είναι δύσκολο επάγγελμα. Μόνο όποιος το ξέρει από μέσα το καταλαβαίνει.

Θυμάμαι τον συχωρεμένο τον Διονύση Λιβέρη, εξαίρετο δάσκαλο, που μας έλεγε στο φροντιστήριο "Άτιμο πράγμα ο πίνακας, του μιλάς, αλλά δεν σου απαντά. Πρέπει εσύ να τον κάνεις να σου μιλήσει". Αυτό ακριβώς πιστεύω πως πρέπει να κάνει ο δάσκαλος, όχι μόνο των μαθηματικών, να κάνει διάλογο και να βάλει τα παιδιά που έχει μπροστά του να σκέπτονται και να μην ακολουθούν ρετσέτες.

-Θέλατε από μικρή να σπουδάσετε Μαθηματικά;

-Ναι. Μου άρεσαν πολύ οι θετικές επιστήμες.

-Η ποίηση, λένε, είναι γι’ αυτούς που την έχουνε ανάγκη. Σε τι βαθμό συμμερίζεσθε την άποψη;

-Όλοι έχουμε ανάγκη από ποίηση. Αλλοίμονο αν δεν υπήρχε στη ζωή μας. Θα ήταν τόσο μίζερη και θλιβερή.

-Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας ποιητές;

- Δύσκολη ερώτηση. Η οικογένεια της μητέρας μου ήταν συγγενής εξ αγχιστείας με τον Καβάφη (η αδελφή της γιαγιάς της είχε παντρευτεί τον Αριστείδη Καβάφη, αδελφό του ποιητή). Έτσι από τα εφηβικά μου χρόνια λάτρεψα τον Καβάφη που κυριολεκτικά επανάστησε την ποίηση. Αλλά πως να παραλείψει κανείς τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο, τον Τ. Λειβαδίτη και τόσους άλλους υπέροχους ποιητές που έχουμε.

Προικισμένοι με μια τόσο πλούσια γλώσσα είναι λογικό να έχουμε σπουδαία ποίηση. Ακόμα αγαπώ πολύ τους τρεις μεγάλους ακμιστές: Αχμάτοβα, Γκουμιλιόφ, Μάντελσταμ, τον ανεπανάληπτο Αλ. Μπλοκ, τον Αντόνιο Ματσάδο, τον Μπόρχες, τον Ερνέστο Καρντενάλ, τον Ελυάρ, τους άγγλους μεταφυσικούς ποιητές. Δεν θα έφθαναν πολλές σελίδες για να τους αναφέρω όλους.

-Πώς οδηγηθήκατε στη σύνθεση ποιημάτων;

-Μια προσωπική στιγμή μου άνοιξε το δρόμο για την ποίηση.

-Που βρίσκεται το όριο της Επιστήμης με την Τέχνη;

-Δεν νομίζω πως μπορούμε να μιλάμε για όρια. Αντίθετα πιστεύω πως οι δυο αυτοί κλάδοι της γνώσης βρίσκονται σε συνθήκες ώσμωσης.

-Αντεπιστέλλον μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας της Ιστορίας των Επιστημών, Διεθνής Γυναίκα για το έτος 1993-94 από το Διεθνές Βιογραφικό Κέντρο του Κέιμπριτζ, παράσημο του Ιππότη των Ακαδημαϊκών Δαφνών από τη Γαλλική Κυβέρνηση το 2006 και πριν από λίγες μέρες βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών. Τι ρόλο παίζουν στη ζωή σας τα βραβεία;

-Αναμφισβήτητα οι τιμές και οι διακρίσεις μου δίνουν δύναμη και κουράγιο για να συνεχίσω τη δουλεία μου και να βελτιώνομαι, όσο αυτό είναι δυνατό. Όμως δημιουργούν και μεγάλες υποχρεώσεις, καθώς συναισθάνομαι πως δεν θα πρέπει να διαψεύσω η να απογοητεύσω εκείνους που με τίμησαν.

-Μπορεί ένα βραβείο να μας αλλάξει τη ζωή;

-Εξαρτάται από τον άνθρωπο. Συνήθως τα βραβεία αυξάνουν τις υποχρεώσεις του δημιουργού.

-Τα μαθηματικά, γράφετε, ήταν πολλές φορές κοντά στην εξουσία. Ασκούν τα ίδια κάποιας μορφής εξουσία στους μη μυημένους;

-Ίσως να την ασκούν με τη μορφή μαγείας και εξερεύνησης. Ποιος δεν ονειροπόλησε κάτω από έναν έναστρο ουρανό, ψάχνοντας για απαντήσεις; Ποιος δεν αναρωτήθηκε για τη μέτρηση του χρόνου; Ποιος δε σκέφτηκε τι γίνεται περά από τη Γη μας;

-Γιατί, κατά την άποψή σας, η γυναικεία παρουσία στην Ιστορία των Μαθηματικών δεν είναι τόσο έντονη όσο σε άλλες επιστήμες;

-Οι γυναίκες άργησαν πολύ να γίνουν αποδεκτές στην κοινωνία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού. Δεν είχαν τις ίδιες ευκαιρίες. Μην ξεχνάτε πως στα τέλη της δεκαετίας του ’20 η Έμμυ Νέτερ δεν γινόταν δεκτή να διδάξει στο πανεπιστήμιο της Γκέττινγκεν γιατί ακριβώς ήταν γυναίκα. Μόνο με την συνδρομή και τη θερμή υποστήριξη του Χίλμπερτ κέρδισε μια θέση πριβάτ ντοζέντ (άμισθου υφηγητού). Μάλιστα ο Χίλμπερτ αναγκάσθηκε να πει στη Μαθηματική Σχολή, πως εδώ δεν είμαστε bains mixtes (εκείνη την εποχή οι γυναίκες κολυμπούσαν ξεχωριστά από τους άνδρες) για να μας ενδιαφέρει το φύλο, αλλά πανεπιστήμιο. Στην Ελλάδα, η πρώτη γυναίκα που έγινε καθηγήτρια Μαθηματικών σε πανεπιστήμιο είναι η κυρία Σουζάνα Παπαδοπούλου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

-Αν είχατε τη δυνατότητα σε ποια εποχή και σε ποιο μέρος θα θέλατε να ζούσατε;

- Στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. όταν συντελείτο το ελληνικό θαύμα.

-Αν είχατε τη δυνατότητα τι θα αλλάζατε στη Μαθηματική Παιδεία στη χώρα μας;

-Θα προσπαθούσα να γίνουν τα μαθηματικά πιο προσιτά, ώστε να μην φοβίζουν τους μαθητές. Δείχνοντας περισσότερο την ομορφιά τους παρά την στεγνή τεχνική τους, δείχνοντας τις πολυάριθμες εφαρμογές τους και την χρησιμότητά τους. Υποχρεώνοντας, χρησιμοποιώ ακριβώς αυτή τη λέξη, άξιους και προικισμένους δασκάλους να επισκέπτονται σχολεία, κυρίως απομονωμένα, να δίνουν διαλέξεις και να απαντούν στα ερωτήματα των μαθητών. Ίσως τότε αν δουν την αόρατη πλευρά τους να μπορούν να τα αγαπήσουν.

-Σήμερα, γράφετε, οι Αυλές των ευγενών έχουν αντικατασταθεί από τις πολυεθνικές εταιρείες που έχουν στην υπηρεσία τους τα καλύτερα μυαλά, αφού Πτολεμαίοι και Μέδικοι δεν υπάρχουν πια. Προφανώς οι πολυεθνικές μαζεύουν τα καλύτερα μυαλά προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους. Βλέπετε κάποια άλλη λύση για την αξιοποίησή τους προς το συμφέρον της κοινωνίας;

- Ζούμε σε εποχή χρηματοκρατίας και θεωρώ πως είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν κάποιες νοοτροπίες, που έχουν γίνει πια modus vivendi. Ο προϋπολογισμός ενός κράτους πολύ δύσκολα μπορεί να αναμετρηθεί με τα κέρδη μιας πολυεθνικής.

-Συχνά ακούμε ότι οι πνευματικοί άνθρωποι στις μέρες μας δεν παίρνουν πρωτοβουλίες, δεν βγαίνουν μπροστά με το κύρος τους. Ποιο νομίζετε ότι είναι το χρέος του πνευματικού ανθρώπου σήμερα στη χώρα μας;

- Για όλους μας ισχύει ο στίχος του Καβάφη (το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι).

-Αν κάποιος μαθητής με ιδιαίτερο ταλέντο στα μαθηματικά ζητούσε τις συμβουλές σας τι θα του λέγατε;

- Πως ο δρόμος είναι ανηφορικός, δύσκολος και μοναχικός, αλλά αξίζει τον κόπο να παλέψει κανείς για να πραγματοποιήσει τα όνειρά του. Αλλοίμονο σ' εκείνους που έχουν πάψει να ονειρεύονται.

-Σας ευχαριστώ πολύ.

- Εγώ σας ευχαριστώ πολύ για την τιμή που κάνετε να με προσκαλέσετε να μιλήσω στη όμορφη πόλη σας.