Άμα θέλεις μπάρμπα Λάμπρο…

Σε κάποια από τις τραγωδίες του ο Ευριπίδης υποστηρίζει πως πόλις δεν είναι τα μάρμαρα και τα κτήρια αλλά οι άνθρωποι που τις κατοικούν και τις υπερασπίζονται. Όμως τα κτήρια, και κυρίως τα δημόσια, σε μια πόλη αποτελούν ένα ανοιχτό βιβλίο για την ιστορία και την αισθητική των κατοίκων της. Διδάσκουν και δημιουργούν αισθητική. Η εικόνα που αντικρίζει ο καθένας από την κατάστασή τους, επίσης, αντικατοπτρίζει και την απήχηση που έχουν στους κατοικούντες και παρεπιδημούντες. Πολύ συχνά γίνονται και αντικείμενο τουριστικής προβολής και αξιοποίησης.

Η «αισθητική των ερειπίων» αποτέλεσε «ρεύμα» κατά τους 18ο και 19ο αιώνες. Το ρεύμα δημιουργήθηκε από τις περιγραφές κυρίως των ευρωπαίων περιηγητών στην χώρα μας την περίοδο αυτή, οι οποίοι ήταν επηρεασμένοι από το πνεύμα αναβίωσης της κλασικής Ελλάδας. Ο Χάνσεν και ο Τσίλερ, σ΄ αυτό το κλίμα, δημιούργησαν στην Αθήνα του νέου Ελληνικού Κράτους μια σειρά κτηρίων (δημοσίων αλλά και ιδιωτικών) τα οποία και σήμερα ξεχωρίζουν για την αισθητική που παραπέμπει στην αρχιτεκτονική του Φειδία και του (ορίτζιναλ) Καλλικράτη.

Στην Εθνική Πινακοθήκη την περίοδο αυτή μπορεί κανείς να δει και να θαυμάσει τα πάρα πολλά δημιουργήματα και να σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα για τις παρεμβάσεις και τη συμμετοχή του Γερμανού αρχιτέκτονα Τσίλερ στην αισθητική της Αθήνας. Βγαίνοντας κατόπιν από τις αίθουσες της Εθνικής Πινακοθήκης θα βρεθεί αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα. Πολλά από τα θαυμάσια δημιουργήματα του Χάνσεν, του Τσίλερ και των άλλων μεγάλων αρχιτεκτόνων έχουν υποστεί με βίαιο τρόπο τις αισθητικές παρεμβάσεις σύγχρονων βανδάλων.

Πώς μπορεί όμως, και γιατί, κάποιος να βρωμίζει τους τοίχους γράφοντας μπούρδες στα κτήρια της Ακαδημίας, του Πολυτεχνείου, του Πανεπιστημίου, της Βιβλιοθήκης ακόμα και στο πρόσωπο του αγάλματος του Αδαμάντιου Κοραή; Είναι τυχαία όλα αυτά; Δε νομίζω… Γιατί ένας που απλώνει το χέρι του για να καταστρέψει την όψη ενός ιστορικού μνημείου υψηλής αισθητικής σίγουρα ούτε ποιοτική παιδεία διαθέτει ούτε καν αισθητική. Νομίζουμε ότι τέτοιες πράξεις είναι πράξεις μίσους προς την κοινωνία.

Το έλλειμμα παιδείας το βλέπει κανείς πολύ εύκολα και στην κοινωνική συμπεριφορά. Στους περισσότερους κυρίως στην κοινωνική συμπεριφορά. Η συμπεριφορά των οδηγών στους δρόμους είναι ένα τέτοιο παράδειγμα, κατά την άποψή μας. Τι να πει κανείς για τον οδηγό που σταμάτησε δημιουργώντας ουρά πολλών μέτρων για να συζητήσει περί ανέμων και υδάτων με τη Μαρία ή το Νίκο που βρήκε τυχαία μπροστά του; Τι να πει κανείς για το «τετράποδο» που εγκατέλειψε το αυτοκίνητό του στη μέση του δρόμου για να διευθετήσει τις εκκρεμότητές του με την υπηρεσία ή να πάρει τα παπούτσια από τον τσαγκάρη; Και για το άλλο «τετράποδο» που έκοψε την εξάτμιση στο μηχανάκι και αναστατώνει προκλητικά την πόλη τα μεσάνυχτα; Δυστυχώς υπάρχουν και χειρότερα. Αν όσα αναφέραμε προκαλούν την ταλαιπωρία του κοινωνικού συνόλου, και μπορεί να έχουν συνέπεια ακόμα και την ανταλλαγή άκομψων εκφράσεων, υπάρχουν συμπεριφορές που αγγίζουν τα όρια της εγκληματικότητας. Τι γίνεται με αυτούς που παραβιάζουν τους φωτεινούς σηματοδότες στους δρόμους; Στην Αθήνα το φρούτο παράγεται εν αφθονία. Αρκετοί είναι οι οδηγοί μηχανών που έχασαν τη ζωή τους γιατί κάποιος εγκληματίας με αυτοκίνητο στη διασταύρωση παραβίασε το κόκκινο.

Τα πάντα είναι θέμα παιδείας είχε στο λογότυπό του το ομώνυμο υπουργείο πριν γίνει και δια βίου μάθησης. Η δια βίου βιωματική, μάλιστα, μάθηση θα πρέπει να αποτελεί διαρκή στόχο για όλους μας. Τι θα γίνει ωστόσο με τον οδηγό που συστηματικά παραβιάζει το μονόδρομο; Σε τι φταίει αυτός που οδηγεί σωστά στη λωρίδα του να βρεθεί στα θυμαράκια άδικα από τον εγκληματία που έκανε προσπέραση σε διπλή γραμμή; Που έφυγε έξω από το δρόμο γιατί ο από απέναντι ερχόμενος είχε αναμμένους τους προβολείς;

Καλή η παιδεία, καλά και τα σχολεία όμως ο διαμορφωτικός ρόλος για τη συμπεριφορά των πολιτών ανήκει στην κοινωνία και τους θεσμούς της. Αυθορμήτως και ευλόγως λοιπόν εγείρεται το ερώτημα: που είναι οι μηχανισμοί που έχουν θεσμοθετηθεί για την τήρηση των νόμων και την προστασία των αδικουμένων και της κοινωνίας; Την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς; Εδώ ο μουσικός σηκώνει τα χέρια που θάλεγε τις Αριστοφάνειος. Αν τους είδατε εσείς ελάτε να τους δείξετε και σε μένα. Και συνειρμικά: τι μπορεί να γίνει όταν το ίδιο το κράτος δίνει το κακό παράδειγμα; Τουλάχιστον ας μην επιβαρύνουμε την κατάσταση με την προσωπική μας στάση, όχι βέβαια ως κορόιδα αλλά ως ουσιαστικοί πολίτες που πιστεύουν στους κοινωνικούς θεσμούς και σέβονται τον συνάνθρωπό τους και τη δημόσια εικόνα της πόλης τους.

Από την αισθητική των ερειπίων στην αισθητική των γκράφιτι και από την αισθητική του μέτρου και της χρυσής τομής έως την αισθητική της ασχήμιας και την αδυναμία επιβολής των αποφάσεων της κοινωνίας: Αν είναι να αντιγράψουμε κάτι από την Αθήνα ας μην κάνουμε τις πόλεις μας αντίγραφα του συμπαθούς κατά τα άλλα Καΐρου. Ας αντιγράψουμε τις κινήσεις των πολιτών και ας χρησιμοποιήσουμε τα αυτοκόλλητα «Είμαι γάιδαρος, δεν σέβομαι τους συμπολίτες μου» για το τζάμι του αυτοκινήτου κάθε πονηρούλη που δυσχεραίνει τη ζωή των συμπολιτών του παραβιάζοντας όχι μόνο τους κανόνες καλής συμπεριφοράς αλλά και τους νόμους του κράτους. Σε εκείνους δε που η συμπεριφορά τους αγγίζει τα όρια της εγκληματικότητα: Όχι 300 ή 500 ευρώ. Αυτός που τα έχει θα το ξανακάνει. Κοινωνική εργασία. Θυμάστε την περίπτωση της ωραίας Ναόμι; 10 μέρες σκούπα στο μετρό της Νέας Υόρκης. 20 μέρες στο άσυλο ανιάτων. Να παραδώσεις υπό μορφή εργασίας 100 σελίδες για τη σημασία του έργου του Αδαμάντιου Κοραή και να αξιολογηθεί μέχρι να θεωρηθεί επαρκής κ.ο.κ. Όσο για τους αιρετούς που σφυρίζουν αδιάφορα, ποιος είμαι εγώ που θα μιλήσω για την κάλπη;… Κι άμα θέλεις μπάρμπα Λάμπρο ξαναπέρνα από την Άνδρο.

Ι. Σταμέλος