Ταξιδεύοντας

Η αρχή των ταξιδιών θα πρέπει να βρίσκεται στην προϊστορική εποχή, μόλις ο άνθρωπος άρχισε να διαμορφώνει τα πρώτα μέσα συγκοινωνίας. Η επικοινωνία κυρίως για εμπορικούς λόγους. Οι διηγήσεις των ταξιδιωτών κατά την επιστροφή τους σίγουρα θα κέντριζαν τη φαντασία των συγχωριανών τους, θα δημιουργούσαν απορίες και ερωτηματικά για τους άγνωστους τόπους σταλάζοντάς τους την επιθυμία να τους γνωρίσουνε κι αυτοί.

Η λαχτάρα του ανθρώπου να δει και να μάθει καινούργια μέρη, στη συνέχεια, και οι δυσκολίες που μοιραία δημιουργούνται με τα ταξίδια πρέπει να γέννησαν τους μύθους. Η ανάγκη αφήγησης των μύθων οδήγησε στην ποίηση. Τι είναι η Οδύσσεια (8^ος π.Χ. αι.); Τι απηχεί; Μα φυσικά τις περιπλανήσεις της επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη ανάμεσα σε μακρινές και άγνωστες χώρες και απηχεί περιπέτειες και ταξιδιωτικές εντυπώσεις, χωρίς να περιορίζεται μόνο σ’ αυτά. Τα ταξίδια γίνονται συνειδητά για να εκφράσουν την ανάγκη γνωριμίας και επικοινωνίας των ανθρώπων, να δουν και να ζήσουν από κοντά τον τρόπο της ζωής τους, τον τρόπο που σκέφτονται. Ο Οδυσσέας «πολλών δ’ ανθρώπων οίδεν άστεα και νόον έγνω».

Τον 6ο π.Χ. αι. ο Σόλων, μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της Αττικής ιστορίας, εγκαταλείπει την Αθήνα για να ταξιδέψει, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος και ο Αριστοτέλης, για να δει και να μάθει. Η φράση «θεωρίης είνεκεν» στα λόγια που του απευθύνει ο Κροίσος για να τον προσφωνήσει, όταν έφτασε στις Σάρδεις (Ηρόδοτος 1,30), σφραγίζει επιγραμματικά το χαρακτήρα του Έλληνα ταξιδιώτη, τη λαχτάρα για να δει και να αντλήσει πείρα.

Ίση σημασία με την ανάγκη του ανθρώπου για να ταξιδέψει έχει και η προσπάθειά του να καταγράψει τις εμπειρίες και τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, αφήνοντάς μας έτσι να παρακολουθήσουμε τη σκέψη του και την εξέλιξή της. Τα πρώτα δείγματα αυτής της προσπάθειας εμφανίζονται τον 6ο αι. π.χ. μια εποχή κρίσιμη για τον πολιτικό, οικονομικό και γεωγραφικό Ελλαδικό χώρο. Η επικοινωνία που επέβαλλαν οι πανελλήνιοι αγώνες στα μεγάλα Ιερά της Ολυμπίας και των Δελφών από τον 8ο και τον 7ο αι. π.Χ., η φήμη των μαντείων στην Ελλάδα και στα παράλια της Ιωνίας καθώς και οι αποικίες που δημιουργήθηκαν από ορισμένες πόλεις της Ελλάδας άνοιξαν νέους δρόμους σ' όλους τους τομείς της ζωής. Η καλλιτεχνική δημιουργία και η φιλοσοφική σκέψη διαρθρωμένη γύρω από το υπαρξιακό πρόβλημα, προβάλλουν την προσπάθεια του ανθρώπου της αρχαϊκής εποχής, να ξεχωρίσει τα όρια του μύθου-έπους και του «λόγου» που οδηγεί στην αναζήτηση της αλήθειας.

Η συστηματική σπουδή και περιγραφή της επιφάνειας της Γης και των όσων συμβαίνουν πάνω της δημιούργησε την επιστήμη της γεωγραφίας. Οι πρώτες γεωγραφικές έννοιες αποκαλύπτονται στην Ελληνική Μυθολογία και ο Όμηρος θα πρέπει να θεωρείται ο πρώτος γεωγράφος. Ως επιστήμη και φιλοσοφία αναπτύχθηκε από τους Θαλή το Μιλήσιο, Ηρόδοτο, Ερατοσθένη, Ίππαρχο, Αριστοτέλη, Δικαίαρχο, Στράβωνα και Πτολεμαίο.

Προς το τέλος τού 6ου αι. π.Χ. ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, Ιστορικός και γεωγράφος, στην προσπάθειά του να στηρίξει επιστημονικά τις γεωγραφικές του θεωρίες, επιχειρεί μία περιήγηση στην Ασία, Λιβύη, Αίγυπτο, Ελλήσποντο. Από το έργο του σώζονται μόνον αποσπάσματα. Περιγράφει δε χώρες και παραλίες της Μεσογείου, τη διαμόρφωση του εδάφους, τα ποτάμια και τα βουνά. Ο «Περίπλους» είναι μαζί ιστορία, γεωγραφία και τοπογραφία, καταγραφή ποικίλων εντυπώσεων από μια περιήγηση, ένα θαλάσσιο ταξίδι. Η «περιήγησις» την ίδια εποχή ταυτίζεται με τον «περίπλου», το γύρο δηλαδή των γεωγράφων. Το όνομα «περιηγητής» είναι ιερό αξίωμα όπως αναφέρεται στην Ολυμπία και σημαίνει τον εξηγητή, τον ξεναγό. «Περιηγητές» υπήρχαν σε ορισμένα Ιερά, κυρίως στην Ανατολή, για να εξηγούν. Και στον Πλάτωνα, σ' ένα χωρίο του Φαίδρου το «ξεναγείν» θεωρείται συνώνυμο τού «περιηγείσθαι».

Ο Ηρόδοτος τα ταξίδια (460-450 π.χ.) που περιγράφει στο έργο του τα κάνει μετά τους Περσικούς πολέμους. Είναι ο ιστοριογράφος «πατέρας της Ιστορίας» αλλά μαζί γεωγράφος και περιηγητής. Κίνητρό του η φιλομάθεια, η περιέργεια και η επιθυμία του να γνωρίσει τους λαούς που τη μεγάλη δύναμή τους σύντριψαν οι Αθηναίοι στις μάχες του Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στις Θερμοπύλες και τη Μυκάλη. Το έργο του είναι δομημένο στα δίπολα: Έλληνες-βάρβαροι, Ευρώπη-Ασίας. Αφορά τις εντυπώσεις του από τη Μαύρη Θάλασσα, ως τη Σκυθία (Ν. Ρωσία), τη Μ. Ασία Έφεσο - Σάρδεις, την Αίγυπτο, τη Βαβυλώνα, τη Ν. Ιταλία και Σικελία, την Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου. Στην Αθήνα ήρθε πολλές φορές. Οδηγός του η «Περίοδος» του Εκαταίου. Ο Ηρόδοτος, όμως δεν κάνει ένα θαλάσσιο ταξίδι, «περίπλου» αλλά ταξίδια με συγκεκριμένο στόχο. Μέσα από το έργο του προβάλουν: Θρησκεία, ήθη και έθιμα, φυσική γεωγραφία και αρχαιολογία. Προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τα μνημεία, τους ναούς, τα τρόπαια των μαχών, τα έργα τέχνης και τα αναθήματα στα μεγάλα Ιερά, τις ξένες θεότητες και γενικά για τον τρόπο ζωής των λαών που γνώρισε. Είναι ασφαλώς ένας πρόδρομος του Παυσανία και βοηθός για την Ιστορία και την αρχαιολογική έρευνα.

Τον 4ο π.Χ. αι. έχει κιόλας αρχίσει ο θαυμασμός για την Ελλάδα με επίκεντρο την Αθήνα. Η πρώτη ενσυνείδητη προσπάθεια περιήγησης έχει κέντρο την Αθήνα. Δυστυχώς ελάχιστα στοιχεία έχουν σωθεί. Ο περιηγητής Διόδωρος γράφει για την Αττική στα «Περί μνημάτων» και «Περί δήμων» έργα του. Οι συνθήκες από τη μεγάλη πορεία του Αλεξάνδρου ευνοούν τις μετακινήσεις στο αχανές κράτος και οι εμπειρίες των Ελλήνων περιηγητών καταγράφονται στους «Περίπλους» και τους «Σταθμούς». Ο πλους του Νεάρχου από τις εκβολές του Ινδού μέχρι τον Ευφράτη, το ταξίδι του Πυθέα από την Ισπανία προς τα βορειοδυτικά της Ευρώπης, και η εύρεση του θαλάσσιου δρόμου από την Αίγυπτο στις Ινδίες, που περιγράφει ο Ποσειδώνος από την Απάμεια στο έργο του «Περί του ωκεανού», φανερώνουν τη δυνατότητα για μεγάλα ταξίδια.

Ο Στράβων (63/64 π.Χ – 23 μ.Χ.) υπήρξε ιστορικός, γεωγράφος και φιλόσοφος. Ως γεωγράφος, συγκαταλέγεται στους διασημότερους της αρχαίας εποχής. Ταξίδεψε αρκετά και κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του μάζεψε το υλικό το οποίο αξιοποίησε για τη συγγραφή των ιστορικών και γεωγραφικών έργων του. Το έργο του «Γεωγραφικά», που αποτελείται από 17 βιβλία, σώζεται ακέραιο, είναι ένα περιληπτικό, αλλά σαφές και μεθοδικό σύγγραμμα, που αφορά την πληροφόρηση για τα πράγματα της εποχής του. Παρουσιάζει την περιγραφική ιστορία ανθρώπων και πόλεων από διαφορετικές περιοχές του τότε γνωστού κόσμου. Το έργο αυτό του Στράβωνος είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, ο πιο ακριβής και ποιοτικός «παγκόσμιος Γεωγραφικός Άτλας» της εποχής του.

Ο 1^ος μ.Χ. αι. είναι η χρυσή εποχή των ταξιδιών. Οι Αύγουστος και Νέρων ταξιδεύουν στην Ελλάδα. Η αδρή περιγραφή του Στράβωνα για την Ελλάδα στα «Γεωγραφικά», συμπληρώνεται τον επόμενο αιώνα από τον Παυσανία. Πριν απ’ αυτόν ο Διονύσιος ο περιηγητής πρώτος καθιερώνει την περιήγηση ως ξεχωριστό φιλολογικό είδος, όπως ο Στράβων τη γεωγραφία.

Η πνευματική ζωή στην Ελλάδα την περίοδο των φιλελλήνων αυτοκρατόρων Αδριανού και Αντωνίνων γνωρίζει μια καινούργια άνθηση. Η Ελλάδα είναι ο τόπος που φιλοδοξεί να επισκεφθεί κάθε καλλιεργημένος άνθρωπος. Το έργο του Παυσανία, «Ελλάδος περιήγησις» γράφτηκε την εποχή των Αντωνίνων, γύρω στο 150 μ.Χ., τότε που το πέρασμα από χώρα σε χώρα, χωρίς διατυπώσεις, δημιουργούσε ζωηρή επιθυμία για ταξίδια. Το έργο του είναι πηγή ανεκτίμητη για την τοπογραφία, την ιστορία και τα μνημεία, όχι μόνο της κλασικής εποχής αλλά της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής. Η συμβολή του βρίσκεται κυρίως στο ότι κατέγραψε περιφρονημένα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού που του έδιναν την ευκαιρία να αναφέρει θρύλους και τοπικές λαϊκές παραδόσεις. Μύθοι, θεότητες, λατρεία και αναφορά ασήμαντων γεγονότων μειώνουν την επιστημονική γραφή, με αποτέλεσμα να κουράζουν το μελετητή αλλά να ικανοποιούν το εγκυκλοπαιδικό ενδιαφέρον του κοινού της εποχής του, και να τρέφουν το θαυμασμό του για το μεγαλείο της Ελλάδας. Στο έργο του, που αποτελεί πολύτιμο οδηγητή του σημερινού ιστορικού και αρχαιολόγου, διακρίνομε το θερμό ενδιαφέρον και θαυμασμό για το μεγάλο παρελθόν του ελληνικού ηπειρωτικού χώρου. Είναι ίσως ένα τελευταίο προσκύνημα στους ολύμπιους θεούς πριν αρχίσει ο μεσαίωνας.

Η χαρτογράφηση την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας πρόσθεσε νέες τεχνικές στην επιστήμη της γεωγραφίας. Ο περίπλους, δηλαδή η περιγραφή λιμανιών και της στεριάς από έναν που θα ακολουθούσε την ακτογραμμή με κάποιο πλεούμενο, βελτιώνεται. Οι Άραβες κατά την περίοδο του Μεσαίωνα αξιοποίησαν τις ελληνικές και ρωμαϊκές τεχνικές και δημιούργησαν δικές τους.

Ευρωπαίοι και άλλοι περιηγητές (Σατοβριάνδος, Γκιλιέ, Τσελεμπή κ.α.) διέσωσαν στα βιβλία τους πολλές εικόνες από την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και μάλιστα οι Ευρωπαίοι με τις διηγήσεις τους δημιούργησαν φιλελληνικό κλίμα στην Ευρώπη πριν και κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Τα έργα τους, όπως και εκείνα των αρχαίων σε πολλές περιπτώσεις είναι μοναδικές ιστορικές πηγές για αρκετές περιοχές της χώρας μας.

Σήμερα που τα ταξίδια το καλοκαίρι έχουν γίνει θεσμός μπορεί κανείς, εκτός από το Διαδίκτυο, που είναι γεμάτο από κάθε είδους πληροφορίες, να βρει θαυμάσιους τουριστικούς οδηγούς –ας είν’ καλά η τοπική αυτοδιοίκηση- και λεπτομερείς χάρτες με τα αξιοθέατα κάθε χώρου, φυσιολατρικές διαδρομές, εξαίσιες εικόνες, πιάτα κ.α. (Η ελληνική πατριδογνωσία σήμερα γράφεται από τον Ηλία Μαμαλάκη. Ποιος ξέρει τη Σίφνο; Οι περισσότεροι θυμούνται το μέρος με την ωραία ρεβιθάδα… το κοκορέτσι, τη φασολάδα, το σπεντζοφάι, την παστιτσάδα, το χαλούμι… Εκεί που έχει τα καλά ρακάδικα, βοήθειά μας). Τα ταξιδιωτικά, επίσης, των εφημερίδων πολλές φορές, το ξέρει ο κόσμος, γράφονται εις αντάλλαγμα πώλησης διαφημιστικού χώρου και στο πλαίσιο φανερών ή κρυφών δημοσίων σχέσεων.

Καλή η τοπική αυτοδιοίκηση, σεβαστές οι φιλόπονες προσπάθειες των ανθρώπων της, αλλά εκτός από τις πολυτελείς εκδόσεις, οι πληροφορίες χρηστικές (δεν είναι κακό) και πρωτογενείς (είναι κακό να είναι μόνο τέτοιες): Που θα πας για να καταναλώσεις, να αφήσεις το χρήμα και να τονώσεις την τοπική οικονομία. Απευθύνονται σε πελάτες, οι οποίοι αγοράζουν τουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες. Έχουν και αυτά, βέβαια, να παίξουν ένα ρόλο... Άλλα, όμως, τα μάτια του χι δημοσίου υπαλλήλου και άλλα του Παπαντωνίου, του Καζαντζάκη, και του Παναγιωτόπουλου.

Άλλο να περιγράφεις αυτό που βλέπεις και άλλο να βλέπεις πίσω από αυτά που φαίνονται και να τα μεταφέρει στο χαρτί προκαλώντας τη φαντασία και το συναίσθημα. Οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις αποτελούν είδος της σύγχρονης πεζογραφίας. Είναι οι ψυχικές αντιδράσεις του συγγραφέα από τις επισκέψεις των τόπων με λογοτεχνική μορφή και προσωπικό ύφος.

Ο Α. Μωραϊτίδης είναι ο πρώτος συγγραφέας ταξιδιωτικών εντυπώσεων με το βιβλίο του «Με του βοριά τα κύματα». Ο Ζ. Παπαντωνίου με το «Άγιον Όρος», «Το Βυζάντιο που δεν απέθανε» κ.α. Ο Καζαντζάκης, ο πιο ταξιδεμένος λογοτέχνης της εποχής του, έγραψε τα βιβλία «Αγγλία», «Ιαπωνία», «Ισπανία» και «Ρωσσία». Ο Κ. Ουράνης τα «Ελληνικά Ταξίδια». Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος το «Ελληνικοί ορίζοντες», «Σκαραβαίος ο Ιερός», «Η Λυρική Ευρώπη», «Ο κόσμος της Κίνας» κ.α. Ο Κόντογλου τα «Ταξίδια» κλπ

Ήλιος, Ελύτης, καλοκαίρι. Με τη φέτα το καρπούζι στο ’να χέρι, Ρομβινσώνες με δισάκια ή με χρυσές κάρτες, στο Πήλιο ή στη Μύκονο, στην άμμο την ξανθή ή στην πισίνα στα πλακάκια, στο αρμυρίκι ή την ομπρέλα, στις θαλασσινές σπηλιές ή στο πανηγύρι του χωριού. Μάτια μου η Ελλάδα την πάει τη φεγγαράδα. Πάει όμως και το νυχτολούλουδο και το μαϊστράλι και το όνειρο. Και το ούζο με μεζέ πάει, παρά θιν αλός βεβαίως βεβαίως. Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα μ’ ανασταίνει.

Παρά το γνωστό ακκισμό «ωραίος λαός των ορέων», είν’ η ζωή μας θάλασσα και η θάλασσα η ζωή μας, στη χώρα όπου μας έλαχε να ζούμε. Για μερικούς είναι κι άπονη. Όμως, λαός ευρηματικός είμαστε, όλοι θα ζήσουμε. Τα καλύτερα ταξίδια, ποιος δεν το ξέρει, στο μυαλό και στο χάρτη μας τα κάναμε. Και στην πόλη έχει κάτι νύχτες με φεγγάρι, μες τα θερινά τα σινεμά ... Κανείς ποτέ δεν θα πεθάνει από πλήξη σ’ αυτή τη χώρα. Ελλάς ο παράδεισος.

Όπου κι αν πάτε διακοπές, όπου και αν βρεθείτε, πάρτε μαζί σας έναν Καζαντζάκη, έναν Παναγιωτόπουλο. Το μέλλον προβλέπεται ξηρό. Μην αφήσετε το καλοκαίρι να γίνει πραγματική εποχή ξηρασίας. Ανακαλύψτε και βάλτε στην παρέα σας ενδιαφέροντες ανθρώπους, με γούστο, με απόψεις για τα πράγματα, την κοινωνία και τους χώρους που θα επισκεφθείτε στις διακοπές σας. Ακόμα κι αν θα τους επισκεφθείτε νοερώς.