Σε φιλώ στη μούρη

Αστείο (άστυ), χωρατό (χωριό), σάτιρα, αττικό άλας, κωμωδία, … όλα ανθρώπινες εφευρέσεις. Το γέλιο πίσω απ’ αυτά και όχι κατ’ ανάγκη η ψυχαγωγία. Ο Θάνασης ο Κανελλόπουλος (ο κοντός με τη γραβάτα) μας άφησε δυο τόμους με «το χιούμορ των πολιτικών». Ο Παπαγιώργης «Τα γελαστά ζώα» κλπ κλπ

Ο Δημόκριτος είχε το παρατσούκλι «Γελασίνος» γιατί γελούσε λέει ασταμάτητα με τις ηλιοθιότητες που έβλεπε συνεχώς γύρω του. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα γελούσε που οι δικοί του ανησύχησαν μήπως και είχαν πειραχθεί τα φρένα του. Τον πήγαν στον Ιπποκράτη. Ο γιατρός τον εξέτασε και τον βρήκε μια χαρά. Είναι στοιχείο υγείας το γέλιο του, τους είπε, και ο μεγάλος φιλόσοφος μόλις το άκουσε άρχισε να … γελά. Ο Δημόκρτιτος έζησε περίπου έναν αιώνα. Το γέλιο συμβάλει στη μακροζωία, επιβεβαιώνουν οι πρόσφατες έρευνες αυτό που και διαισθητικά υποψιαζόμαστε.

Ο Λυκούργος στη Σπάρτη είχε, λέει, στήσει άγαλμα στον Γέλωτα. Τώρα γιατί στη Σπάρτη; Ίσως οι Δωριείς Σπαρτιάτες το παρατραβάγανε…

Μετρ ο Αριστοφάνης και δηκτικότατος. Η Ε. Βλάχου (Καθημερινή 18-3-1976) το συνδέει με τη δημοκρατία. «Πόσες φορές, ακούγοντας την χιλιοειπωμένη φράση: «Η Ελλάς το λίκνον της Δημοκρατίας…», δεν σκέφθηκα-και δεν είπα-ότι η Ελλάς αδικείται με το να της απονέμουν μόνον αυτόν τον τίτλο. Διότι η Ελλάς, η Αθήνα, εφεύρε εδώ και είκοσι πέντε αιώνες και το χιούμορ, συγχρόνως με την κωμωδία και τη σάτιρα. Μπορεί η λέξη να αντηχή αγγλοσαξωνική, αλλά η έννοια της λέξεως γεννήθηκε στη μικρή, φωτισμένη, χαρούμενη Αθήνα. Και αν ο κόσμος όλος, η ανθρωπότης, οι σοφοί, οι ιστορικοί ούτε σκέφθηκαν ποτέ ν’ αμφισβητήσουν ότι η Δημοκρατία έκανε τα πρώτα της βήματα πραγματικά στη δική μας γωνιά, αυτό οφείλεται και στη σύγχρονη γέννηση του χιούμορ. Για πρώτη φορά ο μικρός άνθρωπος, ο κοινός πολίτης, γέλασε ελεύθερα, δημόσια, με τα παθήματα των μεγάλων. Για πρώτη φορά, στην ιστορία όλων των λαών, συγγραφείς, ποιηταί τόλμησαν όχι μόνο να κατακρίνουν αλλά να κοροϊδέψουν τους μεγάλους, τους ισχυρούς, τους πλούσιους, τους στρατηγούς, τους κυβερνήτες, ακόμη και τους θεούς! Αυτή η ελευθερία, συνυφασμένη όπως είναι με την έννοια της πραγματικής Δημοκρατίας, χαρίζει σ’ εκείνη τη μακρινή εποχή μια θαυματουργή ανωτερότητα.

Διότι σε πόσα κράτη σήμερα, τολμούν οι πολίτες να κοροϊδέψουν τους ηγέτες τους;»

Ο Τσόρτσιλ από τους ξένους πολιτικούς, ο Θ.Κανελλόπουλος, ο Η. Ηλιού, ο Γεώργιος Παπανδρέου (ο παππούς, βεβαίως βεβαίως) από τους δικούς μας (όλοι μακαρίτες) σπεσιαλίστες του είδους. Η Ε. Βλάχου (ο.π.), με αφορμή μια επερώτηση βουλευτών που έγινε εξ αιτίας της παράσταση του Σακελλάριου «Υπάρχει και φιλότιμο» (η οποία τους…προσέβαλλε αφ' ενός και αφ΄ετέρου έβαζε την δημοκρατία σε κίνδυνο, όπως ισχυρίστηκαν) είχε γράψει: «Το φοβούνται οι δικοί μας το «αστείο». Δεν ξέρουν να το χειρισθούν, να το κρατήσουν γρήγορο, λιγόλογο και ελαφρό. Και ίσως φοβούνται, και με το δίκιο τους, τις αντιδράσεις ενός ακροατηρίου που και αυτό, ακολουθώντας τα υψηλά παραδείγματά μας, «δεν παίρνει» από αστεία». Σήμερα στη βουλή, εκτός των άλλων, και σ’ αυτό ξέρα.

Το χιούμορ θέλει πνεύμα και αυτοσαρκασμό. Θέλει και ορίζοντα και μάτι και παρατηρητικότητα και συνθετική ικανότητα και αρετή και τόλμη θέλει και κυρίως ταλέντο. Δείτε τις παλιές ελληνικές ταινίες και θα καταλάβετε. Αναλύστε τον Σακελλάριο (τον εξυπνότερο έλληνα του 20ου αιώνα κατά τον Φρέντυ Γερμανό).

Τελικά, το γέλιο δεν είναι και τόσο αστεία υπόθεση, όπως παρατηρεί ο Μ.Μητσός στα ΝΕΑ της 9-7-09 στο άρθρο του «το γέλιο είναι σοβαρή υπόθεση», με αφορμή ένα παγκόσμιο συμπόσιο σχετικά με το χιούμορ και το γέλιο που έγινε πρόσφατα στη Γρανάδα της Ισπανίας.

«Ο Χέμινγουεϊ, πάλι, έλεγε ότι οι τάφοι των ανθρώπων που έλεγαν πολλά καλαμπούρια στη ζωή τους είναι σκεπασμένοι με καλύτερης ποιότητας χώμα. Το γέλιο είναι αντίδοτο στον πόνο, το γέλιο είναι θεραπευτικό, αλλά εκτός από τη φολκλορική έχει και την επιστημονική του πλευρά (…) Σ’ αυτή την πλευρά ήταν αφιερωμένο το πρώτο Διεθνές Συμπόσιο για το Χιούμορ και το Γέλιο». Στο συμπόσιο εξετάστηκαν ακόμα η «γελωτοφοβία, από την οποία πάσχουν όσοι νομίζουν ότι τα ανέκδοτα που λένε οι άλλοι γύρω τους στρέφονται εναντίον τους. (…) Το αντίθετο της γελωτοφοβίας είναι η γελωτοφιλία, που δεν έχει όμως μελετηθεί ακόμη αρκετά. Ξέρουμε απλώς ότι χαρακτηρίζει εκείνους που τους αρέσει να γελούν οι άλλοι μαζί τους. «Αυτογελοιοποιούνται εθελοντικά», τόνισε ο δρ Ρουχ. Και είναι σε γενικές γραμμές τύποι εξωστρεφείς, που αναζητούν τις συγκινήσεις. Μόνο που καμιά φορά καταλήγουν στον εθισμό, κι αυτό δεν είναι ποτέ καλό. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι δεν κάνουν καλό όλα τα είδη χιούμορ. Η καθηγήτρια Μόνικα Ρομέρο παρουσίασε ένα πείραμα όπου σε μια ομάδα ανδρών είπαν μια σειρά από σεξιστικά ανέκδοτα. Στη συνέχεια, τους παρουσίασαν βίντεο με επιθέσεις εναντίον γυναικών. Η ανοχή τους απέναντι στους δράστες ήταν μεγαλύτερη από εκείνη που έδειξαν άνδρες που δεν είχαν ακούσει σεξιστικά ανέκδοτα.

Το συμπέρασμα του συμποσίου είναι μάλλον αναμενόμενο. Το χιούμορ διευκολύνει την επικοινωνία, βοηθά να σπάσει ο πάγος και συμβάλλει στην προσέγγιση των ανθρώπων. Είναι όμως και πολύ ανταγωνιστικό. Όπως διαπίστωσε σε μια έρευνά της η Μπεατρίς Πριεγκό-Βαλβέρντ από το Πανεπιστήμιο της Προβηγκίας, στις παρέες ο ένας προσπαθεί συχνά να πει καλύτερα ανέκδοτα από τον άλλο. Κι όποιος δεν μπορεί να ακολουθήσει, αισθάνεται κάπως απομονωμένος».

«Πολυτέλεια ακριβή, σπάνια, μορφή αληθινού πολιτισμού, δείγμα αληθινής δημοκρατίας το χιούμορ… Σεβαστό, ελεύθερο, με τα δικαιώματά του και, φυσικά, με τους περιορισμούς που βασίζονται στη λογική και στην ευπρέπεια. Σταματάει το χιούμορ μπροστά στο θάνατο, στη δυστυχία, στην καταστροφή, στην αρρώστια…

Σέβεται τον εξόριστο, τον πρόσφυγα, τον αδικημένο από τη φύση.

Αλλά δεν έχει κανένα λόγο να σέβεται τον υπουργό, ούτε τον βουλευτή. Αντιθέτως.

Θα ήταν προς γενικό καλό, εάν ένα αεράκι εύθυμης ελευθερίας, εάν μια σπίθα πνεύματος, εάν μια μακρινή ηχώ από την Αθήνα των καλών αρχαίων καιρών έφθανε μέχρι και των ημερών μας, και γλιστρούσε μέσα στο μέγαρο της Βουλής…» έγραφε η Βλάχου (ο.π.) και ποιος μπορεί να πει ότι δεν ισχύουν αυτά σήμερα;

Ο Κανελλόπουλος σ’ ένα από τα βιβλία του θεωρεί το γέλιο και το χιούμορ την μικρότερη απόσταση μεταξύ των ανθρώπων. Πρέπει να έχει δίκιο…